همين چيزهايى كه احساس مى كنند . آنان ماوراى محسوسات را نمى توانند ادراك كنند ؛ چون ابزار شناخت هاى غير مادى خود را از دست داده اند و از منبع عقل و قلب خود استفاده نمى كنند . آنان فقط معناى ثروت ، شهوت ، موقعيت ، و هر چه را كه محسوس است و مربوط به زندگى مادى مى شود ، مى فهمند و مفاهيم عقلى و قلبى براى آنان نامأنوس و نامفهوم است .
بنا بر اين از اين آيه استفاده مى شود كه قلمرو حواس پنجگانه فقط زندگى مادى است ، و اگر انسان بخواهد زندگى معنوى را درك كند و از حيات عقلى و معنوى برخوردار باشد ، بايد از ابزارهاى ديگرى استفاده كند و ساير منابع شناخت را كه در وجود او هست به كار گيرد .
در اين زمينه امير المؤمنين عليه السلام سخنى بسيار دقيق و عالى دارند كه در حقيقت مى توان آن را تفسير اين آيه دانست . متن سخن امام عليه السلام اين است :
إنَّما الدُّنيا مُنتَهى بَصَرِ الأعمى ، لا يُبصِرُ مِمّا وَراءَها شَيئا . و البَصِيرُ يَنفُذُها بَصَرُهُ و يَعلَمُ أنَّ الدارَ وَراءَها.^۱ديوار دنيا نهايت چيزى است كه شخص كور مى بيند . او در پشت اين ديوار چيزى را مشاهده نمى كند ، ولى فرد بينا نگاه خود را از اين ديوار عبور مى دهد و مى داند كه خانه [آخرت] پشت آن است.
امام در اين سخن جالب ، تفاوت جهانبينى حسى را با جهانبينى عقلى بيان كرده است . در اين روايت ، افرادى كه از جهانبينى عقلى محروم اند و تنها از دريچه حواس به هستى مى نگرند ، به كورهايى تشبيه شده اند كه راه و يا ديوارهاى اطراف خانه را ، خانه خود تصور كرده ، به آرايش و پيرايش آن پرداخته اند . و افرادى كه از دريچه عقل به هستى نگاه مى كنند و جهانبينى آنان جهانبينى عقلى است ، به افراد بينايى تشبيه شده اند كه نه تنها ديوارهاى اطراف

قلمرو منابع شناخت از نظر قرآن

آيا قرآن كريم و همچنين احاديث اسلامى آنچه را كه به عنوان قلمرو منابع شناخت مطرح شد تأييد مى كنند يا خير؟ و به سخن ديگر آيا از ديدگاه اسلام ، اين مطلب پذيرفته است كه هر يك از منابع شناخت قلمرو محدودى دارد كه خارج از آن قلمرو ، كارى از آن ساخته نيست؟
در پاسخ اين سؤال بايد توجه داشت كه در قرآن و همچنين احاديث ، مطلبى به عنوان قلمرو منابع شناخت مطرح نشده است ، ولى مسائل مختلف به گونه اى آمده است كه از خلال آنها نظريه اسلام در اين مورد نيز مشخص مى شود .

قلمرو حس در قرآن

مثلاً قرآن به پيامبر اسلام توصيه مى كند با كسانى كه جز به ماديات نمى انديشند و جهان بينى آنان محدود به زندگى مادى اين جهانى است ، قطع رابطه كند و از آنان روى گرداند :
«فَأَعْرِضْ عَن مَّن تَوَلَّى عَن ذِكْرِنَا وَ لَمْ يُرِدْ إِلَا الْحَيَوةَ الدُّنْيَا... .^۱
[اى پيامبر !] از كسى كه پشت به ياد ما كرده و جز زندگى [مادى] دنيا چيز ديگرى نمى خواهد ، روى بگردان» .
سپس مى فرمايد :
«ذَ لِكَ مَبْلَغُهُم مِّنَ الْعِلْمِ .^۲
قلمرو شناخت آنها همين است» .
«مبلغ» را به قلمرو ترجمه كنيد و «علم» را به شناخت . يعنى قلمرو شناخت افراد مادّى گرا همين است ، همين كه مى بينند ، همين كه مى شنوند و بالاخره