ولى اگر هوسرانى آن قدر تكرار شد كه شهوت و غضب به صورت عادت ثابت و ملكه راسخ نفسانى درآمد ، جوهر آينه عقل فاسد مى شود و قابليت پاكسازى و صيقلى شدن را از دست مى دهد و مانع آن از شناخت هميشگى مى گردد .
قبلاً نمونه هايى از غلبه عشق و مانعيت آن از شناخت هاى حسى و عقلى آورديم و اينك نمونه اى از غلبه كينه و نفرت و مانعيت موقت يا دائم آن را از شناخت هاى عقلى نقل مى كنيم .
در حديثى از امير مؤمنان عليه السلام آمده است :
الحِدَّةُ ضَرْبٌ مِنَ الجُنُونِ ؛ لِأنَّ صاحِبَها يَندَمُ ، فَإن لَم يَندَمْ فَجُنُونُهُ مُستَحكِمٌ.^۱خشم ، نوعى از ديوانگى است ؛ چون شخصِ خشمگين ، پس از فرو نشستن غضب از كرده خود پشيمان مى شود و اگر پشيمان نشود معلوم مى گردد كه جنون او پابرجا و دائمى است.
امام عليه السلام مى فرمايد كه «خشم و عصبانيت نوعى ديوانگى است» . ديوانگى انواعى دارد : «الجُنُونُ فُنُونٌ» كه يك نوعش خشم و عصبانيت است . چرا؟ زيرا انسان در حال خشم كارهاى نامعقولى انجام مى دهد كه پس از فرونشستن آتش خشم و به سر عقل آمدن از آنها نادم و پشيمان مى گردد .
شخص عصبانى فرياد مى زند ، پا بر زمين مى كوبد ، ناسزا مى گويد ، مى زند ، مى شكند و بالاخره هر كار ناشايسته اى كه از دستش برآيد انجام مى دهد؛ ولى وقتى آرام گرفت و خشمش برطرف شد ، از خود و كارهاى خود شرم مى كند و به خود مى گويد : مثل اين كه ديوانه شده بودم ! چرا چنين كردم ؟ كاش اين كارها را نكرده بودم!
ممكن است كسى بگويد كه پشيمان شدن پس از خشم ، عمومى نيست؛ بسيارى از مردم ، عصبانى مى شوند و كارهاى ناشايسته اى انجام مى دهند و پس

ديده حس نيز كور مى شود .

ضعف ديده عقل

نوع دوم از موانع شناخت هاى عقلى ، موانعى است كه موجب ضعف ديده عقل مى گردد . اگر غبار هوس اندك باشد ، زنگار آينه فكر نيز اندك است . در اين صورت چراغ انديشه مى تواند از ميان دوده هاى هوس سوسو كند ، و ديده عقل ، هر چند نمى تواند حقيقت را به درستى ببيند ، ولى مى تواند به طور ضعيف و ناقص با حقيقت آشنا شود .

موانع قابل رفع

نوع سوم از موانع شناخت هاى عقلى ، موانعى است كه به طور موقت ديده عقل را نابينا مى كند . اگر غبار هوس به حدى نباشد كه موجب فساد جوهر آينه عقل شود ، اين آينه قابل غبارروبى و پاكسازى است . در اين صورت موانع شناخت ، قابل رفع و نابينايى ديده عقل ، موقت است .

موانع غير قابل رفع

نوع چهارم از موانع شناخت هاى عقلى ، موانعى است كه به طور دائم ديده عقل را نابينا مى سازد .
اگر غبار هوس به حدى باشد كه موجب فساد جوهر آينه عقل شود ، اين آينه ، قابل پاكسازى نيست و در اين صورت موانع شناخت غير قابل رفع و نابينايى ديده عقل هميشگى است .
به عبارت ديگر ، تا وقتى هوس (چه در قالب عشق و محبت و شهوت و چه در قالب غضب و كينه و نفرت) در آغاز كار است و هنوز به صورت عادتِ ثابت و ملكه راسخ نفسانى در نيامده ، جوهرِ آينه عقل ، فاسد نشده است و اين آينه قابليت پاكسازى و صيقل يافتن را دارد و مانعيت آن از شناخت ، موقتى است .