مفهوم‏شناسی ترکیب‏های همسو با «هکذا نزلت» و شبهه تحریف قرآن

محمود کریمیان^۱

چکیده

در تعدادی از روایات آیه‏ای از قرآن توسط معصوم علیه السلام قرائت شده و نکته‏ای به آن ضمیمه شده است که جزء آیه نیست و تعبیری چون «هکذا نزلت» یا «و اللّه‏ هکذا نزل بها جبرئیل علی محمد» یا «نزل جبرئیل علیه السلام بهذه الآیه هکذا» و شبیه این تعابیر آمده است. با ملاحظه ابتدایی این احادیث و این‏گونه تعابیر، چنین به ذهن می‏آید که مضمون آنها وقوع گونه‏ای تحریف در برخی آیات قرآن کریم است؛ در حالی که با نگاه عمیق و مفهوم‏شناسی دقیق این روایات معلوم می‏شود که برداشت تحریف از این روایات نادرست بوده و این روایات در پی بیان نکته‏ای ظریف هستند و آن، این که بخش ضمیمه شده به آیه، تفسیر و تطبیق آیه است و حضرت با گفتن تعابیری چون «و اللّه‏ هکذا نزل بها جبرئیل علی محمد» در پی آن است که به مخاطب تفهیم کند که این تفسیر را من از جانب خود نمی‏گویم، بلکه تفسیری است وحیانی و نازل شده از طرف باری تعالی؛ امّا نه به عنوان قرآن، بلکه به عنوان تفسیر و تأویل آن. قرینه‌های و شواهدی گواه بر این فهم از روایات است. در این نوشتار به مفهوم‏شناسی این روایات و بررسی سندی آنها پرداخته شده است.

کلید واژه‏ها: تفسیر وحیانی، نزول تفسیر، تحریف، هکذا نزلت.

مقدمه

قرآن کریم، به عنوان کلام خدا، در حوزه معارف دین از جایگاه ویژه‏ای برخوردار است و محور اساسی در بیان روح، شعار و کلیّات اعتقادی، اخلاقی، فقهی و حقوقی شریعت بوده و