معناشناسی، مختصات و مصادیق «حجب و سرادقات» در حدیث شیعه

کاوس روحی برندق^۱

پوران میرزائی^۲

چکیده

یکی از آموزه‌های روایی پیچیده که در گزاره‌های متعدد، معارف و حقایق فراوانی در باره آن بیان شده است، بحث از «حجب و سرادقات» است و برخی از اندیشمندان اسلامی در شاخه‌های گوناگون، مانند فقه الحدیث، عرفان و حکمت، در لابه لای مطالب و نه به طور مستقل، به آن پرداخته‌اند. این نوشتار با کاوش و تحلیل روایات شیعی، به تبیین روایی مفاهیم، ویژگی‌ها، مختصات و مصادیق «حجب و سرادقات» پرداخته و به این نتیجه دست یافته است که نسبت میان این دو، عام و خاص است؛ به گونه‌ای که حجب به مفهوم مانع بودن میان حق‌تعالی و مخلوقات، اعم از تمامی مراتب خلقت حتی جهان مادی را شامل می‌شود؛ اما سرادقات به مفهوم احاطه‌کننده، فقط حجاب‌های مجرد را دربرمی‌گیرد و تنها به مراتب مجرد از خلقت اطلاق می‌گردد.

واژگان کلیدی: حجاب، حجب، سرادقات، مراتب خلقت، عوالم، حدیث، شیعه.

طرح مسأله

در قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السّلام از وجود اموری پیش از عالم طبیعت یاد شده که ذهن اندیشمندان مسلمان را در علومی، اعم از فقه الحدیث، تفسیر، کلام، فلسفه و عرفان به خود مشغول داشته است و هر یک با نگرش علمی مختص به خود، در صدد معناشناسی و بحث‌های پیرامونی مربوط به آن برآمده‌اند. این مباحث _