جامعیت مطلق قرآن

از نظر برخی قرآن پژوهان، جامعیت قرآن، مطلق است. بر اساس این نظر، قرآن، هر آنچه را که بتوان تصوّر کرد و نام دانش برآن نهاد، در خود، جای داده است، هر چند ما از شناختن آنها قاصریم. برخی طرفداران این نظریه، از علومی مانند: طب، مناظره، هندسه، جبر و مقابله، نجوم و... را یاد کرده و بر آن رفته اند که همه این علوم در قرآن، وجود دارند.[۱]این گروه، با استناد به آیاتی که قرآن را «تبیان» و جامع مطالب و تفصیل دهنده هر چیزی معرّفی می کند، در دفاع از نظریه خویش کوشیده اند. از این آیات اند:

«وَ نَزَّلْنَا عَلَیک الْکتَـبَ تِبْیـنًا لِّکلِّ شَی ءٍ وَ هُدًی وَ رَحْمَةً وَ بُشْرَی لِلْمُسْلِمِینَ. [۲]

و این کتاب را که روشنگر هر چیزی است و برای مسلمانان، ره نمود و رحمت و بشارتگری است، بر تو نازل کردیم».

«مَا کانَ حَدِیثًا یفْتَرَی وَلَـکن تَصْدِیقَ الَّذِی بَینَ یدَیهِ وَ تَفْصِیلَ کلِّ شَی ءٍ وَ هُدًی وَ رَحْمَةً لِّقَوْمٍ یؤْمِنُونَ. [۳]

سخنی نیست که به دروغ ساخته شده باشد، بلکه تصدیق کتاب هایی است که پیش از آن بوده و روشنگر هر چیز است و برای مردمی که ایمان می آورند، ره نمود و رحمتی است».

روایات پُرشماری نیز جامعیت مطلق قرآن را تأیید کرده اند و دلیلی بر این مدّعایند.

برخی از این روایات، قرآن را «جامع علم اوّلین و آخرین» معرّفی می کنند که باید با تفکر در معانی این کتاب الهی، به آن علوم دست یافت:

هر کس خواهان علم اوّلین و آخرین است، قرآن، را بکاود. [۴]

بر اساس روایتی، امام صادق(ع) سوگند یاد کرده که هیچ گاه انسان در حسرت نخواهد ماند که چرا فلان مطلب در قرآن نیست:

خداوند ـ تبارک و تعالی ـ، بیان هر چیزی را در قرآن، فرو فرستاد، چندان که ـ به خدا سوگند ـ هیچ چیزی را که بندگان، بدان نیاز دارند، فروگذار نکرد، مگر آن که خداوند آن را در قرآن، نازل کرده است. [۵]

در روایتی دیگر از ایشان، آمده است:

خداوندِ توانا که راستگو و نیکی کننده است، کتابش را بر شما فرو فرستاد و اخبارِ مربوط به شما و اخبار پیشینیان و اخبار آیندگان پس از شما و اخبار آسمان و زمین [همه] در آن اند. اگر کسی نزد شما بیاید و از آنها آگاهتان کند، قطعا شگفت زده خواهید شد. [۶]

امام صادق(ع) همچنین فرمود:

خداوند ـ که یادش گرامی باد ـ پیامبر شما را خاتم پیامبران قرار داد. بنا بر این، پس از او هرگز پیامبری برانگیخته نمی شود و کتاب شما را پایان بخش کتاب ها [ی الهی] قرار داد. بنا بر این، پس از آن، هرگز کتابی نخواهد بود و بیان همه چیز و [چگونگی] آفرینش شما و آفرینش آسمان ها و زمین را و خبر آنچه پیش از شما بوده و [احکام ]داوری میان شما، و خبر آنچه را که پس از شما خواهد بود، و موضوع بهشت و آتش و فرجام کارِ شما را در قرآن، نازل فرموده است. [۷]

با توجّه به این احادیث و بویژه عبارت «خلقکم وخلق السماوات والأرض»، دانسته می شود که قرآن، افزون بر امور تشریعی، امور تکوینی، نظیر خلقت آسمان و زمین و اخبار گذشته، حال و آینده را نیز در بردارد. مؤید این برداشت، نقلی از امام صادق(ع) است که احکام و حلال و حرام را تنها بخش کوچکی از قرآن دانسته است.[۸]

[۱]. الإتقان فی علوم القرآن: ج ۲ ص ۳۳۸ ـ ۳۳۰. برای آگاهی بیشتر، ر. ک: التمهید فی علوم القرآن: ج ۶ ص ۱۹ ـ ۲۰.

[۲]. نحل: آیه ۸۹.

[۳]. یوسف: آیه ۱۱۱.

[۴]. تفسیر الثعالی: ج ۱ ص ۱۲۳، کنز العمّال: ج ۱ ص ۵۴۸ ح ۲۴۵۴ به نقل از دیلمی از اَنَس: «مَن أرادَ عِلمَ الأَوَّلینَ وَالآخِرینَ فَلیثَوِّرِ القُرآنَ».

[۵]. الکافی: ج ۱ ص ۵۹ ح ۱، المحاسن: ج ۱ ص ۴۱۶ ح ۹۵۶: «إنَّ اللَّهَ ـ تَبارَک وَ تَعالی ـ أنزَلَ فی القُرآنِ تِبیانَ کلِّ شَی ءٍ، حَتّی وَاللَّهِ ما تَرَک اللَّهُ شَیئا یحتاجُ إلَیهِ العِبادُ، حَتّی لایستَطیعَ عَبدٌ یقولُ: لَو کانَ هذا اُنزِلَ فِی القُرآنِ، إلاّ وَ قَد أنزَلَهُ اللَّهُ فیهِ».

[۶]. الکافی: ج ۲ ص ۵۹۹ ص ۳، تفسیر العیاشی: ج ۱ ص ۸ ح ۱۸: «إنَّ العَزیزَ الجَبّارَ أنزَلَ عَلَیکم کتابَهُ وَ هُوَ الصّادِقُ البارُّ، فیهِ خَبَرُکم وَ خَبَرُ مَن قَبلَکم وَ خَبَرُ مَن بَعدَکم، وَ خَبَرُ السَّماءِ وَ الأَرضِ، وَ لَو أتاکم مَن یخبِرُکم عَن ذلِک لَتَعَجَّبتُم».

[۷]. الکافی: ج ۱ ص ۲۶۹ ح ۳: «إنَّ اللَّهَ ـ عَزَّ ذِکرُهُ ـ خَتَمَ بِنَبِیکمُ النَّبِیینَ فَلا نَبِی بَعدَهُ أبَدا، وَ خَتَمَ بِکتابِکمُ الکتُبَ فَلا کتابَ بَعدَهُ أبَدا، وَ أنزَلَ فیهِ تِبیانَ کلِّ شَی ءٍ، وَ خَلْقَکم وَ خَلْقَ السَّماواتِ وَ الأَرض، وَ نَبَأَ ما قَبلَکم وَ فَصْلَ ما بَینَکم وَ خَبَرَ ما بَعدَکم، وَ أمْرَ الجَنَّةِ وَالنّارِ وَ ما أنتُم صائِرونَ إلَیهِ».

[۸]. بصائر الدرجات: ص ۱۹۵ ح ۲.