عدالت در این مفهوم، رعایت حقّ هر داراى حقّى است، هر چند كه آن حقداران، مخالفانى باشند همچون خوارج ۱.
2 _ 5. اعتدال و میانهروى
عدالت به مفهوم اعتدال و میانهروى در آموزههاى امامعلى علیه السلام و در روابط و مناسبات شخصى، اجتماعى، مدیریتى، سیاسى و اقتصادى مورد توجّه و تأكید است، چنان كه در سخنان آن حضرت آمده است:
عَلَیكَ بِالْقَصْدِ فِی الْأُمُورِ فَمَنْ عَدَلَ عَنِ الْقَصْدِ جَارَ، وَ مَنْ أَخَذَ بِهِ عَدَلَ۲؛
بر تو باد به میانهروى در كارها؛ زیرا هر كه از میانهروى روى برگرداند، ستم كند، و هر كه بدان پایبند گردد، به عدالت رفتار كند.
و امیر مؤمنان علیه السلام در سفارشى به فرزندش محمد حنفیه فرموده است:
مَنْ تَرَكَ الْقَصْدَ جَارَ۳؛
هر كه میانهروى را ترک كند، از راه حق منحرف شود و ستم كند.
این مفهوم از عدالت در نامه امام علیه السلام به یكى از كارگزارانش۴ چنین آمده است:
أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ دَهَاقِینَ أَهْلَ بَلَدِكَ شَكَوْا مِنْكَ غِلْظَةً وَ قَسْوَةً، وَ احْتِقَارًا وجَفْوَةً؛ وَ نَظَرْتُ فَلَمْ أَرْهُمْ أَهْلًا لِأَنْ یدْنَوْا لِشِرْكِهِمْ، وَ لَا أَنْ یقْصَوْا وَیجْفَوْا لِعَهْدِهِمْ. فَالْبَسْ لَهُمْ جِلْبَابًا مِنَ اللِّینِ تَشُوبُهُ بِطَرَفٍ مِنَ الشِّدَّةِ، وَ دَاوِلْ لَهُمْ بَینَ الْقَسْوَةِ وَ الرَّأْفَةِ، وَ امْزُجْ لَهُمْ بَینَ التَّقْرِیبِ وَ الْإِدْنَاءِ، وَ الْإِبْعَادِ وَ الْإِقْصَاءِ. إِنْ شَاءَ اللهُ۵؛
امّا بعد، دهقانان شهر تو شكایت دارند كه با آنان درشتى مىكنى و سختى روا مىدارى. ستمشان مىورزى و خُردشان مىشمارى. من در كارشان نگریستم، دیدم چون مشرکاند نتوانشان به خود نزدیک گرداند، و چون در پناه اسلام‌اند نشاید آنان را راند. پس، در كار آنان درشتى و نرمى را به هم آمیز. گاه مهربان باش و گاه تیز. زمانى نزدیكشان آور و زمانى در دورتر. إن شاء الله.
امیر مؤمنان على علیه السلام كارگزار خود را به رفتارى به دور از افراط و تفریط فراخوانده، كه عدالت، اعتدال و میانهروى است.
1.ر.ک: تاریخ الطبری، ج۵، ص۷۳؛ الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۳۳۵؛ نهایة الأرب، ج۲۰، ص۱۶۵ و ۱۶۶
2.غرر الحکم، ج۲، ص۲۰؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۳۳۵
3.المواعظ، ص۷۵؛ دستور المعالم الحکم، ص۲۸
4.. با توجّه به آن چه بَلاذُری وی عقوبی نقل کرده‌اند، این کارگزار، عمرو بن سلمه ارحبی است (ر.ک: أنساب الاشراف، ج۲، ص۳۹۰؛ تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۲۰۳).
5.نهج البلاغه، نامه ۱۹
