مقدّمه
برخى افراد با توجّه به محتواى زيارت جامعه، پرسشهايى مطرح مىكنند و عبارتهايى از آن را مخالف كتاب و سنّت بر مىشمارند، از جمله عبارت «وإياب الخلق إليكم و حسابهم عليكم».
در وهله اوّل، به نظر مىرسد كه عبارت فوق با آيات «إنّ إلينا إيابهم * ثمّ إنّ علينا حسابهم» (غاشيه (88) / 25 ـ 26) منافات دارد. به اين بيان كه خداوند، حسابرسى را به ذات خويش منتسب مىكند و بازگشت (إياب) را به خود مىداند؛ همان گونه كه باز مىفرمايد: «إنّا للّه و إنّا إليه راجعون» . (بقره (2) / 156) حال چگونه بازگشت مردم به ائمّه است و حساب ايشان با آن ذوات مقدّس خواهد بود؟
چنين پرسشهايى در زيارتهاى ديگر نيز به ذهن خطور مىكند. براى مثال در زيارت معروفه امام رضا عليه السلام در اين زيارت، ابتدا بر نبىّ مكرّم صلى الله عليه و آله وسلم، سپس اميرمؤمنان، صدّيقه كبرى، امام حسن و امام حسين عليهماالسلام و ديگر معصومين صلوات مىفرستيم. در اين زيارت، اميرمؤمنان عليه السلام و برخى از معصومين را چنين توصيف مىكنيم: «و ديّان الدين بعدلك» و «فصل قضائك بين خلقك». (12: ص 573) ۱
چنين اوصافى كه به عبارت «وإياب الخلق إليكم و حسابهم عليكم» از زيارت جامعه شبيه است، در قرآن مجيد، در وصف خداى تعالى آمده است. در نتيجه، سؤال پرسش كنندگان در اينجا نيز مىتواند مطرح باشد.
نظريّه جسمانگارى
چنين سؤالات و اعتراضاتى ـ اگر چه خود نظريّه تجسّم خداوند نيست، امّاـ بر پايه اعتقادى شبيه به جسمانگارى الاهى بنا شده است. نظريّه تجسيم يا تشبيه، از لحاظ اعتقادى بسيار خطرناك است. اين نظريّه پوشالى در بسيارى از مباحث اعتقادى، وارد شده و در [ذهن] جمع زيادى از پيروان مذاهب اسلامى، لانه كرده
1.سند اين زيارت را مىتوانيد در كتاب سيّدرضا صدر مشاهده كنيد. اين كتاب كه بيشتر زيارتهاى امام رضا عليه السلام در آن گرد آمده، به زيور چاپ آراسته شده است.