خود، بر مشكل بالا مى‏افزايد. از اين رو، منقولات حافظه بشرى، همواره در معرض تبديل و تحريف قرار دارد. واى اگر دست عمد و پاى غرض هم، از روى سياست و حبّ رياست، به‏ميان كشيده‏شود. كافى است «نقل به معنا» هم براى راويان آزاد اعلام شود تا آشفته بازار احاديث دستخورده و جعلى، سامان معارف حقيقى را به‏هم بريزد. روايات اسباب نزول، از اين رهگذر، آسيب بسيار ديده‏است. به عنوان نمونه، خصومت نسبت به اميرالمؤمنين عليه السلام باعث شده تا به‏دروغ، سبب نزول آيه زير را كه يك سال قبل از رحلت پيامبر نازل شده - داستان درگذشت حضرت ابوطالب - كه سه سال پيش از هجرت پيامبر بوده است - به‏شمارآورند؛ به گونه‏اى كه سبب نزول، دوازده سال پيش از زمان نزول، اعلام شود تا پدر اميرمؤمنان، مشرك معرّفى شود:^۱(ما كان للنبيّ و الذين آمنوا أن يستغفروا للمشركين و لو كانوا أولي قربى من بعد ما تبيّن لهم أنّهم أصحاب الجحيم.) (توبه (۹) / ۱۱۳)
به‏هرحال، اين گونه عوامل سبب شدند تا دانش اسباب نزول، ناقص و غامض جلوه‏كند؛ تاحدّى كه برخى از مفسّران سرشناس معاصر، در ارزش اين علم در زمينه تفسير آيات، ترديد يا احتياط مى‏كنند. (30: ص 173 - 176)

12. شيوه تشخيص سبب نزول راستين

بنابر آنچه گفته‏شد، يك پژوهشگر دقيق بايد در روايات اسباب نزول، با تأمّل و تعمّق بنگرد و گامهاى زير را براى رسيدن به نتيجه صحيح بردارد:
12- 1) بررسى اين نكته كه: آيا ناقل اصلى، در مقام بيان سبب نزول خاصّ آيه، طبق تعريف اصيل آن بوده؟ يعنى خودش در صحنه نزول وحى حضور داشته؟ يا فقط به علّت تصوّر نوعى تناسب ظاهرى ميان آيه و موضوع، اين سببيّت را بر