مفهوم عمل صالح در نظام اخلاقى قرآن‏ - صفحه 79

دسته‏بندى كلمه اخلاق كمك مى‏كند تا قرآن از لحاظ عبارتى (عبارات اخلاقى) بررسى شود، بفهميم كه آيا عبارات توصيفى به عنوان طبيعى قابل استفاده است يا خير، و اينكه آيا عبارات اخلاقى اوّليّه، قابل استفاده براى ارزيابى رفتار و اخلاق (بطور كل) هستند.
اگر آنها قابليت ارتقاء از سطح ملموس به مجرد و انتزاعى و از يك مفهوم خاصّ به مفهومى جامع و جهانى داشته باشند، در اين صورت، مفاهيم اخلاقىِ ذكر شده در قرآن را مى‏توان به عنوان مفاهيم اخلاقى در همه اعصار و قابل استفاده و اطلاق براى همه جوامع بشرى دانست. به اين شيوه، مفهوم اخلاقى ارائه شده با قرآن را مى‏توان ابتدايى، توصيفى و ملموس دانست؛ تا آنجا كه اين مفهوم اخلاقى نخستين بار در آنجا (عربستان) مصداق يافته و سپس براى آن چهارچوب و اصول طبيعى بخشيد كه اين مفهوم اخلاقى را قابل اطلاق به همه جوامع و براى همه اعصار كند.
برخى از عبارات اخلاقى قرآن را مى‏توان ارزيابى‏كننده دانست تا توصيفى. در اين دسته‏بندى، مى‏توان از كلماتى مانند معروف و منكر، خيرو شر، حَسَن و سوء، طيب و خبيث، صدق و كذب، عدل و ظلم، فساد و برّ، احسان و تقوى نام برد. بنابراين كلماتى مانند خير و شر (خوب و بد) براى مثال، و يا كلماتى كه به معناى گناه است مانند ذنب و اثم را مى‏توان در ماهيّت و كاركرد، ارزيابى‏كننده دانست تا توصيفىِ محض. با اين همه، آنها نمى‏توانند دسته‏بندى‏شده باشند، مگر اينكه از مرحله توصيفى (و مرحله خاصّى كه در آن، گروه‏هاى خاصّى تحت اين كيفيّت و ويژگى) و يا آن كيفيّت طبقه‏بندى مى‏شوند گذراند.
به همين دليل، مكانيزم حقيقى الگوى اخلاقى قرآنى در مفهوم عبارات اوّليّه اخلاقى قابل تعريف است. اين‏ها كلمات توصيفى‏اند كه براى انتقال يك ويژگى حقيقى قابل استفاده‏اند، امّا برخلاف كلمات توصيفى رايج و معمول، آنها معنايى

صفحه از 87