حال آنكه تحقيقات علمى نه تنها اساس اين نظريه‏ها را مردود مى‏شناساند، بلكه دقّت نظر در بيانات اين طراحان، نشان مى‏دهد مدل و شيوه تحقيق ايشان بسيار سطحى و غيرعلمى بوده و عموم ايده‏ها بر پايه احتمالات و امّا و اگرها استوار است.
در اين نوشتار، بر پايه مدارك و شواهد تاريخى، آراء مفوضه را بازخوانى نموده و تفاوت اعتقادات آنان را با اعتقادات شيعيانى كه روايات تفويض را نقل نموده‏اند، نشان خواهيم داد.

بازخوانى آراء مفوضه‏

ريشه پيدايش گروه مفوضه، به اواسط قرن دوم هجرى مى‏رسد. اينكه مى‏گوييم گروه به اين علت است كه ملاك‏هاى تفرق فرقه‏اى در ايشان ديده نمى‏شود.^۱ و از همين جهت برخى از دانشمندان فرق و مذاهب اسلامى، آنان را به صورت جداگانه جزء فرقه‏هاى اسلامى به حساب نياورده‏اند.^۲ برخى نيز هرچند آراء ايشان را بيان كرده‏اند، امّا نامى مشخص براى اين گروه ذكر نكرده‏اند.^۳ امّا در بعضى از كتب مفوضه جزء گروه‏هاى غاليان نام برده شده‏اند.^۴
از سوى ديگر، در اينكه مفوضه جزء كدام گروه اصلى‏تر مى‏باشند، اختلاف است. ابوالحسن اشعرى آنان را از زيرشاخه‏هاى خطابيه‏^۵ مى‏داند.^۶ گزارش‏هاى