¹
پس اوّلاً معرفت خدا قطعاً صورت ميگيرد و نفى معرفت خدا - كه در اين نظريّه بارها ادّعا شده است - مطلب صحيحى نيست:
فَمَنْ زَعَمَ أَنَّهُ يُؤْمِنُ بِمَا لَا يَعْرِفُ فَهُوَ ضَالٌّ عَنِ الْمَعْرِفَةِ. ²
ثانياً اين معرفت به نور عقل حاصل نميشود. شأن عقل، تنها عبارت است از اعتقاد و پذيرش خدايى كه به معرّفى خودش، معروف واقع شده و نيز نگهداشتن اين اعتقاد ميان دو مرز تعطيل و تشبيه:
بِالْعُقُولِ يُعْتَقَدُ التَّصْدِيقُ بِاللَّهِ. ³لَا بُدَّ مِنَ الْخُرُوجِ مِنْ جِهَةِ التَّعْطِيلِ وَ التَّشْبِيهِ. ⁴
به‏روشنى درمييابيم كه عقل، از يك سو زير بار نفى خدا نميرود و از سوى ديگر هرگونه تشبيه خالق به مخلوق را نادرست مى‏داند. پس تا آنجا كه عقل پيش مى‏رود، بايد به احكام آن، ارج نهاد و آن را در پيش پاى نقل نبايد ذبح كرد. عقل هم حجّت خداست و تذكّرات نقل براى كسانى كه از اين حجّت الهى بهره‏مند باشند، مفيد است. با همين فهم‏هاى عقلانى و به‏كار بستن آنها مى‏توان برترين عبادت را در درگاه خداى متعال آورد:
يَا هِشَامُ إِنَّ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حُجَّتَيْنِ حُجَّةً ظَاهِرَةً وَ حُجَّةً بَاطِنَةً فَأَمَّا الظَّاهِرَةُ فَالرُّسُلُ وَ الْأَنْبِيَاءُ وَ الْأَئِمَّةُ ع وَ أَمَّا الْبَاطِنَةُ فَالْعُقُولُ. ⁵يَا هِشَامُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ فِي كِتَابِهِ إِنَّ فِي ذلِكَ لَذِكْرَى لِمَنْ كانَ لَهُ قَلْبٌ يَعْنِي عَقْلٌ. ⁶