سيرى در رساله «مبدأ و معاد» آقا جمال خوانسارى

حسن ميلانى

1) حدوث يا قدم عالم؟

آقا جمال خوانسارى در رساله «مبدأ و معاد»، براى ابطال تسلسل، به برهان «تطبيق» استدلال مى نمايد كه خلاصه آن چنين است:
اگر سلسله موجودات علّت و معلول ممكن الوجود، بى نهايت فرض شود، از انتهاى سلسله، مقدار معيّنى را مى اندازيم؛ مثلا ده عدد آن را كم مى كنيم؛ چون در اين صورت، تمامى سلسله متناهى مى شود. پس سلسله اول هم، به همان مقدار معيّن ـ مثلا ده عدد ـ بيشتر بوده و آن نيز متناهى است. پس هيچ مقدارى نامتناهى نمى تواند بود. ^۱
پذيرفتن اين مبنا ـ يعنى محال بودن نامتناهى به طور مطلق ـ از مهمترين اصولى است كه پايه هاى فلسفه را متزلزل ساخته و بطلان بسيارى از نظريات فلسفى را آشكار مى سازد؛ چرا كه فيلسوفان، حركات را نامتناهى مى دانند و حدوث عالم به معناى آفريده شدن حقيقى، بعد از عدم واقعى آن را انكار مى كنند.
فلاسفه، وجود ما سوى اللّه را ازلى و متعاصر با وجود خداوند مى دانند؛ كه در اين