احاديث كوفيان را در ساير جاها مى پراكندند.
دوره دوم، انتقال كتاب ها از مراكز علمى مهم شيعه به بغداد، در اين دوره دانشيان شيعه در بغداد متمركز شده اند و مركز علمى شيعه، بغداد است. از همين رو، سفرهاى حديثى يا از بغداد به مراكز حديثى مهم چون قم، خراسان و كوفه است يا مردمان اين سرزمين ها به پايتخت علمى جهان اسلام و شيعه پا مى گذارند. اكنون به تفصيل، اين دو دوره را مورد بحث قرار مى دهيم.
دوره اول. انتقال از كوفه به ساير مراكز علمى شيعه
در تاريخ حديث شيعه، كوفه نقشى پررنگ و برجسته دارد. در قرون نخستين هجرى، اين شهر مركز سياسى، علمى و فرهنگى شيعه بوده است. حوادث مختلف تاريخى و حضور دانشيان و محدّثان بزرگ شيعى خود دليلى روشن بر اين مدعاست. روشن است كه چنين مركزى هم مبدأ صدور حديث به ديگر نقاط شيعه نشين باشد و هم توجه طالبان علم را به خود جلب نمايد. آنچه در زير مى آيد، روند اين انتقال به تفكيك گيرندگان و مقصدهاى آن است.
انتقال از كوفه به قم
آن گونه كه از فهارس بر مى آيد، اولين رحله حديثى از كوفه به مقصد قم، توسط ابراهيم بن هاشم صورت گرفته است. چنان كه گفته شده، او اولين كسى است كه حديث كوفيان را در قم پراكنده است. ۱ اصل ابراهيم بن عبدالحميد كوفى، ۲ كتب اسماعيل بن ابى زياد سكونى، ۳ كتب حريز بن عبداللّه سجستانى، ۴ كتاب عبداللّه بن سنان، ۵ كتب ابن ابى عمير، ۶ كتب محمد بن اسماعيل بن بزيع، ۷ اصل هشام بن سالم، ۸ برخى از كتب مفضّل بن عمر، ۹ كتاب زيد نرسى، ۱۰ كتاب سليم فرّاء، ۱۱ كتاب يحيى بن عمران بن على بن أبى شعبه حلبى ۱۲ و ... . ۱۳ از ارمغان هاى وى براى قميان است.
1.رجال النجاشى، ص ۱۶، ش ۱۸؛ الفهرست، ص ۱۱ ، ش۶ .
2.همان، ص۱۸، ش۱۲.
3.همان، ص۳۳، ش۳۸؛ رجال النجاشى، ص۲۶، ش۴۷.
4.الفهرست، ص۱۶۲، ش۲۴۹.
5.همان، ص۲۹۱، ش۴۳۴.
6.همان، ص۴۰۵، ش۶۱۸ .
7.همان، ص ۴۴۱، ش ۷۰۶.
8.همان، ص۴۹۳، ش۷۸۲.
9.رجال النجاشى، ص۴۱۶، ش۱۱۱۲.
10.همان، ص۱۷۴، ش۴۶۰.
11.همان، ص۱۹۳، ش۵۱۶ .
12.همان، ص۴۴، ش۱۱۹۹.
13.الفهرست، ص۹۱، ش۱۲۴؛ ص۸۹ ، ش۲۸۹؛ ص۲۴۶، ش۳۶۳؛ ص۲۶۵، ش۳۷۸؛ ص۲۹۵، ش۴۴۲؛ ص۲۹۶، ش۴۴۳؛ ص۳۴۷، ش۵۴۸ .، ص۳۵۷، ش۵۶۳ ؛ ص۳۶۳، ش۵۶۵ ؛ ص۳۶۵، ش۵۷۰ ؛ ص۳۷۱، ش۵۷۷ ؛ ص۳۷۲، ش۵۷۹ ؛ ص۳۷۷، ش۵۸۴ ؛ ص۳۸۷، ش۵۹۲ ؛ ص۴۴۰، ش۷۰۵؛ ص۴۵۸، ش۷۳۰؛ ص۴۶۳، ش۷۳۸؛ ص۴۸۸، ش۷۷۹، رجال النجاشى، ص۳۸، ش۷۷؛ ص۳۱۶، ش۸۶۷ ؛ ص۴۳۸، ش۱۱۷۸.
