این است که چگونه واژگان فارسی به زبان عربی راه یافتند؛ زبان عربی که دو سه قرن پیش از اسلام پدیدار شد و به صورت زبان یگانه همه قبایل در آمد. پس ناچاریم که بحث در این قسمت را با دوره ساسانیان آغاز کنیم که مصادف با دوره جاهلی در عربستان بود.
تاریخ ساسانیان به دلایل سیاسی و جنگ با روم، هیچ گاه از تاریخ اقوام کوچک آرامی‌ _ عربی _ که در نواحی شام پدید آمده بود _ جدا نمی‌بود. نبطیان _ که زبانشان تقریباً عربی و خطشان مادر خط عربی است _ غالباً با ساسانیان در نبرد بودند و گاهی نیز تابع ایشان. تدمریان نیز بیشتر از روم اطاعت می‌کردند؛ اما در بین آنها آثاری نیز از البسه و زیورآلات ایرانی به دست آمده است.^۱ اما این تمدن در اواخر قرن سوم میلادی قدرت خود را از دست داد و جای خود را به دولت غسانیان داد که تحت‌الحمایه رومیان و دشمن سرسخت ایرانیان بود. در مقابل اعراب غسانی، ساسانیان اقوام لخمی را در نزدیکی پایتخت خود، بر حاشیه صحرای عربستان جای دادند. این اقوام در شهر حیره، پادشاهی نسبتاً بزرگی را تشکیل دادند و توانستند حدود سیصد سال از مرزهای ایران در مقابل حملات تازیان و حتی رومیان پاسداری کنند. حیره چنان اعتبار یافت که گویند نعمان اول قصر «خورنق» را ساخت تا بهرام پنجم برای آموزش‌های لازم به آنجا فرستاد.^۲
این شهر از یک سو، خیل بسیاری از شاعران عرب را به جانب دربار شاهان بخشنده
و فرهنگ‌دوست خویش جلب می‌کرد و از سوی دیگر، مرکز آمیزش ایرانیان با اعراب بود. بیان کردند که در این شهر مکتب‌هایی برای آموزش زبان فارسی و عربی قرار داده شده بود؛ نیز همین جا بود که اعشی با فرهنگ ساسانی آشنا شد؛ عدّی شاعر و خاندانش _ که مترجمان زبان عربی _ فارسی و کارگزاران اعراب در دربار ساسانی بودند _ نیز در همین شهر مسکن داشتند.^۳
گفتنی است که زمینه ارتباط میان دو قوم منحصر به حیره نشد. ساسانیان در سراسر مرزهای جنوبی ایران، حتی در کرانه‌های غربی خلیج فارس، انبوهی شهر و پادگان بنا کرده بودند و در آنها سپاهیان ساسانی همراه با سپاهیان عربی می‌زیستند. شهرهایی چون بحرین و یمن از مراکز مهم ساسانیان در قبل از ورود اسلام بوده‌اند. دین‌های ایرانی نیز در عربستان نفوذ داشتند. روایات تاریخی بیانگر آن است که گروهی از بنی‌تمیم زرتشتی و