برنامج نويسى و كتاب «البرنامج» وادى آشى

دكتر يونس فرهمند ^۱

چكيده

نوشتار حاضر پژوهشى در برنامج نويسى، از مشهورترين شيوه هاى تراجم نگارى در غرب جهان اسلام است. برنامج نويسى معلول توجه مسلمانان به سماع، به مثابه يكى از شيوه هاى رايج آموزش در تمدن اسلامى بود. دانشمندان علوم دينى با هدف توثيق روايات خود در آثارى كه اغلب نام «برنامج» يا «فهرسه» بر خود داشت، به ثبت اسامى مشايخ و شيوه هاى اخذ حديث و نيز سلسله اسناد روايات تا نخستين راوى مبادرت مى ورزيدند. نگارنده، پس از بررسى كوتاه نوشته هاى برنامجى، به مطالعه موردى كتاب البرنامج وادى آشى پرداخته و ضمن تبيين شيوه هاى تدوين كتب برنامج، بدين نتيجه دست يافته كه در پرتو اين آثار مى توان تحولات تاريخ آموزش و پرورش اسلامى، مواد درسى و از همه مهم تر سير انتقال علوم از نقطه اى به نقطه ديگر جهان اسلام را دقيقا باز شناخت.

كليد واژه ها: برنامج نويسى، فهرست نويسى، كتاب «البرنامج»، تاريخ حديث، تراجم نگارى.

درآمد

در تاريخ نگارى مغرب اسلامى، بويژه از قرن هفتم به بعد، آثارى در شرح حال مشايخ و دانشمندان علوم دينى پديد آمد كه اغلب نام برنامج بر خود داشت. اين شيوه ـ كه گاه از آن به فهرسه نگارى نيز ياد مى كنند ـ از مشهورترين شيوه هاى تراجم نگارى در غرب جهان اسلام است كه در ادوار مختلف، به طور جدى، مورد عنايت دانشمندان مختلف، بخصوص محدّثان بوده است. پژوهش در برنامج نويسى مستلزم بحث درباره شيوه هاى آموزش اسلامى، بويژه سماع، قرائت و املا و نيز اعطاى اجازه نامه هاى علمى است.