اخلاق و جنسيت در حديث خصال النساء - صفحه 72

محمدمهدي جعفري نيز نتوانسته است سند اين حديث را نشان دهد. ۱ با آن که هادي کاشف الغطا معتقد است نهج البلاغه پس از شريف رضي، هيچ گونه تغييري نکرده و نسخه اصلي به خط گردآورنده موجود است، به گونه‌اي که حتي «يک کلمه» ۲ بدان افزوده نشده است، عملاً بايد وجود تغييراتي را در اين متن پذيرفت که مهم‌ترين آن، نبود برخي کلمات قصار در برخي از نسخ است. وي با آن که کوشيده است تا اسناد سخنان حضرت امير( را از دل متون تاريخي بيرون بکشد، موفق نشده براي اين حديث سندي بيابد. از اين رو، در بخشي که به منابع کلمات قصار اختصاص داده، به اين حديث اشاره نکرده است. بدين ترتيب، با حديثي مرسل مواجه هستيم که براي نخستين بار در متني صوفيانه از اهل سنت پديدار شده است.
مهم‌تر، آن که اين حديث در برخي از نسخه‌هاي کهن نهج البلاغه نيامده است. اين کار نسخه‌شناسان است که با ردگيري نسخ کهن دريابند که اين حديث در کدام نسخه‌هاي کهن آمده است، ليکن در اين جا به استناد سه منبع مي‌توان اين ادعا را پيش کشيد که اساساً چه بسا در نسخه اصلي نهج البلاغه اين حديث نبوده است. يکي کتاب حدائق الحقائق في شرح نهج البلاغه است که در قرن ششم نوشته شده است. قطب الدين کيذري بيهقي، عالم بزرگ شيعي در اين کتاب اين حديث را نقل نمي‌کند و ظاهراً در نسخه‌ او نشاني از آن نبوده است. گفتني است که اين کتاب دو جلدي شرح همه نهج البلاغه است و در آن احاديث قبلي و بعدي اين حديث شرح شده، ليکن خبري از اين حديث در آن نيست. جاي منطقي اين حديث در صفحات 664-665 اين کتاب مي‌توانست باشد. ۳
منبع دوم، معارج نهج البلاغه است، که نخستين شرح بر جاي مانده از نهج البلاغه به شمار مي‌رود، ۴ و در آن اشاره‌اي به اين حديث نشده است. اين شرح نيز کامل است و شرح احاديث قبل و بعد از آن تا پايان آمده است. ۵ درباره تشيع نويسنده اين شرح اختلاف نظر است که محقق آن، آقاي اسعد الطيب، پس از نقل دلايل طرفين، به تسنن وي نظر مي‌دهد. ۶
اين دو منبع از جهاتي شبيه هم هستند: هر دو به قرن ششم تعلق دارند و نويسنده هر دو بيهقي هستند. مهم‌تر، آن که شارحان اين دو منبع نخواسته‌اند نهج البلاغه موجود زمان خود را بازسازي کنند، بلکه همان متن موجود را شرح کرده‌اند. ليکن منبع سوم از اين جهت متفاوت است. اين منبع از آن دکتر صبري ابراهيم السيد است که در آن کوشيده با بررسي اسناد تاريخي تنها آن سخناني را که احرازشان به حضرت امير مؤمنان قطعي است، در کتاب خود ثبت کند و بدين ترتيب، نهج البلاغه‌اي متفاوت به دست دهد. وي که از محققان اهل سنت است، در نهج البلاغه «موثق» خود اين حديث را نياورده است.

1.. پژوهشي در اسناد و مدارک نهج البلاغه، ص‌۱۲۴.

2.. مدارک نهج البلاغه و دفع الشبهات عنه، ص‌۱۱۴.

3.. حدائق الحقائق في شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۵.

4.. معارج نهج البلاغه، ص‌۹۹.

5.. همان، ص۸۵۴.

6.. همان، ص‌۶۶.

صفحه از 82