اخلاق و جنسيت در حديث خصال النساء - صفحه 73

در واقع، نهج البلاغه وي شايد حدود نصف نهج البلاغه‌ شناخته شده باشد و او تقريباً بسياري از خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌هاي معروف را حذف کرده است. در اين ويرايش و حذف و اصلاح، چه بسا مسائل عقيدتي و فرقه‌اي حاکم بوده است و او از منظري خاص کوشيده باشد برخي از خطبه‌ها، به خصوص خطبه سوم را حذف کند. به همين سبب، ممکن است کار او علمي و دقيق نباشد. اما درباره حديث خيار خصال النساء، اين ترديد موجه به نظر نمي‌رسد و مي‌توان گفت که او نتوانسته است دلايلي قانع کننده براي آوردن آن بيابد. در واقع، وي حکمت پيش از آن، يعني حکمت 233 را آورده و حکمت بعدي در اين کتاب حکمت 246 است و در اين ميان دوازده حکمت را يکجا حذف کرده است. ۱ گفتني است که اين کتاب در نوع خود، اولين کار است.
بدين ترتيب، با نقادي بيروني، روشن مي‌شود که اين حديث نه تنها سندي ندارد، در برخي از نسخ کهن نيز نيامده است. با اين همه کسي از شارحان به اين نکته اشاره نکرده است.

2-5. بررسي محتوايي حديث

اين حديث ساختاري استدلالي دارد؛ به اين معنا که ادعايي مطرح مي‌شود، نمونه‌هاي آن بيان و به سود هر نمونه استدلال مي‌شود. در نتيجه، با حکمي تعبدي رو به رو نيستيم و مي‌توانيم در اين استدلال‌ها درنگ و ترديد کنيم. در اين حديث، سه استدلال به سود سه ادعا مطرح شده است که به نظر نمي‌رسد هيچ يک پذيرفتني باشد. نخست، ميان تکبر و عفت پيوندي مثبت بر قرار شده و ادعا شده است که زنِ متکبر خود را در اختيار ديگران قرار نمي‌دهد؛ حال آن که رابطه‌اي ضروري ميان اين دو نيست. آنچه شخص را از کجروي باز مي‌دارد، ايمان يا ترس از تنبيه و يا نياز به همرنگي با جماعت است، نه تکبر. اگر هم استدلال فوق پذيرفته شود، حداکثر آن است که شخص متکبر خود را در اختيار هر «ناکسي» نمي‌گذارد؛ ليکن همچنان امکان همدلي با «کسان» و همگنان بر قرار است. نکته مهم‌تر درباره تکبر، آن است که اين رذيلت در سنت ديني از منفورترين رذايل به شمار مي‌رود و درباره آفات آن بسيار سخن گفته شده است که يکي از آنها بازدارندگي آن از کمال و ديگري خردسوزي است. در موارد ديگري از حضرت امير و ديگر ائمه به صراحت آمده است که تکبر مانع کمال شخص مي‌شود و اين مطلبي است مجرب و بديهي. انسان تا زماني که احساس نقص و نياز مي‌کند، به حرکت ادامه مي‌دهد، اما از زماني که دچار عجب شد و شيفته کمالات خويش گرديد، يا آلوده تکبر شد و خود را از ديگران برتر ديد، از کسب کمالات باز مي‌ماند. به همين سبب، حضرت امير فرموده است:
الإعجاب يمنع الإزدياد؛
خودشيفتگي مانع فزون‌جويي است. 2

بيهقي نيز در شرح اين حديث مي‌نويسد:

1.. نهج البلاغه: نسخة جديدة محققة و موثقة، ص‌۸۳.

2.. نهج البلاغه، حکمت شماره ۱۶۷.

صفحه از 82