نا استوار قلمداد شدن روايات فضل بن شاذان از امام رضا عليه السلام
دکتر مهدي بيات مختاري ۱
چکيده:
نگاشتههاي شيخ صدوق (م 381 ق)، بويژه من لايحضره الفقيه، علل الشرايع و عيون الاخبار الرّضا عليه السلام به فزوني حاوي نقل فضل بن شاذان نيشابوري (م 260 ق) از امام رضا عليه السلام(م 203 ق) است. ازسدههاي گذشته تاکنون، پژوهشيان علوم اسلامي، بويژه فقيهان با دلمشغولي وافر و اقبال گسترده، به آن اخبار استدلال جسته و در بسياري از ابواب فقهي، دستمايه اجتهاد خويش قراردادهاند. در سيصد و پنجاه حديث وسائل الشيعة، از منابع بنيادين استنباط و اجتهاد، نقل ابن شاذان از آن حضرت به قلم آمده است. حديث پژوه معاصر محمّد باقر بهبودي با استناد به رجال کشّي و طوسي فضل را متولّد پس از شهادت آن حضرت معرفي کرده و از اين رهگذر آن روايات را فاقد اعتبار، قلمداد نموده است. نويسنده اين مقاله با کند و کاو در آن دو کتاب رجالي و لحاظ کردن پارهاي قراين تاريخي و بررسي برخي از اساتيد و شاگردان فضل به رهيافتي متقابل رسيده و وي را متولد حدود سال يکصد و هشتاد هجري و پيشتر از آن ميداند که در نتيجه ميتواند از آن حضرت به روايت بپردازد.
کليد واژهها: امام رضا عليه السلام، فضل بن شاذان، بهبودي، رجال الطوسي.
درآمد
حديثشناس معاصر محمّد باقر بهبودي در عنوان مسائل فضل بن شاذان في علل الشرايع و الاحكام و رساله الامام ابي الحسن الرّضا عليه السلام الي المامون در کتاب معرفة الحديث ۲ ، بر اين رهيافت پاي فشرده که ابن شاذان حديثي را بيواسطه از امام رضا عليه السلام نقل نكرده و جزو صحابيان ايشان محسوب نميگردد، و از اين رهگذر علل الشرايع و الاحكام و همينگونه ما كتبه الرضا عليه السلام للمامون في محض الاسلام و... كه از سوي فضل از امام رضا عليه السلام نقل شده ۳ ، فاقد صحّت و استواري است. فضل سالياني پس از امام رضا عليه السلام متولد شده و طوسي وي را تنها در عِداد صحابيان امام هادي و عسكري بر شمرده است ۴ . وي بُرهه
1.. استاديار دانشگاه سيستان و بلوچستان.
2.. معرفة الحديث، ص۲۷۰، ش۱۴ و ص۲۷۲، ش۱۵.
3.. عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج۲، باب ۳۴، ص ۱۰۶و باب ۳۵، ص ۱۲۹؛ علل الشرايع، ج ۱، باب ۱۸۲، ص ۲۵۱.
4.. رجال الطّوسي، ش۵۷۴۲، ۵۸۸۳.