سند حديث «مَن عَرَفَ نَفسَه عَرَفَ رَبَّه»

اين حديث شريف ، در منابع مختلف روايى نقل شده است ؛ امّا سند متّصل به اهل بيت عليهم السلام ندارد .

گفتنى است كه اين حديث ، يكى از يكصد سخنى است كه ابو عثمان عمرو بن بحر جاحظ (م ۲۵۵ ق) از سخنان كوتاه امير مؤمنان ، انتخاب كرده است و آن را مطلوبُ كلّ طالب من كلام أميرالمؤمنين عليّ بن أبى طالب ناميده و در توصيف آن گفته است :

هر سخنش با هزار سخن زيباى عرب ، برابرى مى كند .[۱]

بر اساس برخى روايات ، اين حديث ، پيش از اسلام نيز مطرح بوده و در صُحُف ادريس عليه السلام[۲]نيز آمده است. از راغب اصفهانى نيز نقل شده كه در رساله «تفصيل النشأتين و تحصيل السعادتين» آورده است :

قد رُوى إنّه ما أنزل اللّه من كتاب إلا و فيه : «إعرِفْ نفسَك ـ يا إنسان ـ تَعرفْ رَبَّك» .[۳]روايت شده كه خداوند ، هيچ كتابى فرو نفرستاد ، جز آن كه در آن بود: «اى انسان ! خود را بشناس ، خدايت را مى شناسى».

بارى ! حديث ياد شده ، اصطلاحا «مُرسَل» ناميده مى شود و چگونگى اسناد آن مشخّص نيست ؛ ليكن با عنايت به اين كه مضمون آن در آياتى (جاثیه: ۴، ذاریات: ۲۰ ـ ۲۱، فصلت: ۵۳) آمده و در واقع ، اين حديث ، شرح و تفسير آن آيات است ، نيازى به ارزيابى سند ندارد و لذا بسيارى از محدّثان و محققّان ، آن را پذيرفته و بدان استناد كرده اند.