مناظره امام صادق و ابو حنيفه
روزى ابوحنيفهبراى ملاقات با امام صادق عليه السلام به خانه امام آمد و اجازه ملاقات خواست . امام اجازه نداد .
ابوحنيفه مىگويد : دم درب، مقدارى توقف كردم تا اينكه عدّهاى از مردم كوفه آمدند و اجازه ملاقات خواستند . به آنها اجازه داد . من هم با آنها داخل خانه شدم .
وقتى به حضورش رسيدم ، گفتم : شايسته است كه شما نمايندهاى به كوفه بفرستيد و مردم آن سامان را از ناسزا گفتن به اصحاب محمّد ، نهى كنيد . بيش از ده هزار نفر در آن شهر به ياران پيامبر ناسزا مىگويند .
امام عليه السلام : مردم از من نم ىپذيرند .
ابوحنيفه : چگونه ممكن است سخن شما را نپذيرند ، در صورتىكه شما فرزند پيامبر خدا هستيد؟
آغاز مناظره
امام عليه السلام : تو خودت يكى از همانهايى هستى كه به حرف من گوش نمىدهند . مگر بدون اجازه من داخل خانه نشدى و بدون اينكه بگويم ، ننشستى و بى اجازه شروع به سخن گفتن ننمودى؟ شنيدهام كه تو بر اساس قياس[۲] فتوا مىدهى؟
ابو حنفيه : آرى .
نخستين نظريه بر پايه قياس !
امام عليه السلام : واى بر تو! اوّلين كسى كه بر اين اساس نظر داد ، شيطان بود . وقتى كه خداوند به او دستور داد كه به آدم سجده كند، گفت : «من سجده نمىكنم ؛ زيرا مرا از آتش آفريدى و او را از خاك ، و آتش ، گرامىتر از خاك است» .
سپس امام براى اثبات بطلان «قياس» ، مواردى از قوانين اسلام را كه بر خلاف اين اصل است ، ذكر نمود .
قياس قتل و زنا
امام عليه السلام : به نظر تو ، كشتن كسى به ناحق مهمتر است يا زنا؟
ابوحنيفه : كشتن كسى به ناحق .
امام عليه السلام : بنابراين اگر عمل كردن به «قياس» صحيح باشد ، پس چرا براى اثبات قتل، دو شاهد كافى است ؛ ولى براى ثابت نمودن زنا چهار گواه لازم است؟ آيا اين قانون اسلام ، با «قياس» توافق دارد؟
ابوحنيفه : نه .
قياس بول و منى
امام عليه السلام : بول ، كثيفتر است يا منى؟ابوحنيفه : بول .
امام عليه السلام : پس چرا خداوند در مورد اوّل ، مردم را به وضو امر كرده ؛ ولى در مورد دوم ، دستور داده كه غسل كنند؟ آيا اين حكم با «قياس» توافق دارد؟
ابوحنيفه : نه .
قياس نماز و روزه
امام عليه السلام : نماز ، مهمتر است يا روزه؟
ابوحنيفه : نماز .
امام عليه السلام : پس چرا بر زن حائض ، قضاى روزه واجب است ؛ ولى قضاى نماز واجب نيست؟ آيا اين حكم با «قياس» توافق دارد؟
ابوحنيفه : نه .
نعمت مورد سؤال در قيامت
امام عليه السلام : شنيدهام كه اين آيه : «در روز قيامت به طور حتم از نعمتها سؤال مىشويد»[۳] را چنين تفسير مىكنى كه : خداوند ، مردم را درباره غذاهاى لذيذ و آبهاى خنك كه در فصل تابستان مىخورند ، مؤاخذه مىكند .
ابوحنيفه : درست است . من اين آيه را اينطور معنا كردهام .
امام عليه السلام : اگر مردى تو را به خانهاش دعوت كند و با غذاى لذيذ و آبى خنك از تو پذيرايى نمايد، و بعد براى اين پذيرايى بر تو منّت بگذارد، درباره چنين كسى چگونه قضاوت مىكنى؟
ابوحنيفه : مىگويم : آدم بخيلى است .
امام عليه السلام : آيا خداوند ، بخيل است تا در روز قيامت ، در مورد غذاهايى كه به ما داده، ما را مورد مؤاخذه قرار دهد؟
ابوحنيفه : پس ، مقصود از نعمتهايى كه قرآن مىگويد انسان درباره آنها مؤاخذه مىشود ، چيست؟
امام عليه السلام : مقصود ، نعمت دوستى ما خاندان رسالت است[۴] .
[۱]نامش نعمان بن ثابت ، يكى از ائمّه چهارگانه اهل سنّت ، مؤسس فرقه حنفى ، متولّد سال ۸۰ هجرى و متوفّاى سال ۱۵۰ هجرى است.
[۲] قياس ، عبارت است از اينكه حكمى را كه خداوند براى موردى بيان نموده ، بدون اينكه وجود علت آن حكم براى موردى ديگر شناخته گردد، در آن مورد ديگر نيز جارى گردد .
[۳] (ثُمَّ لَتُسئَلُنَّ يَومَئذٍ عَن النعيم) (تكاثر ، آيه ۸) .
[۴] بحار الأنوار ، ج ۱۰ ، ص ۲۲۰ . امام با جمله اخير مىخواهد ابوحنيفه را متوجّه مسئله رهبرى الهى و نقش آن در جامعه مسلمين نمايد.
