عدالت خدا
مادّى : اگر خداوندْ عادل است ، چرا كودك، بدون اينكه گناهى كرده باشد ، گرفتار دردها و بيمارىها مىگردد ؟
امام عليه السلام : بيمارىها انواعى دارند : بيمارى آزمايش، بيمارى كيفر، بيمارى عامل مرگ ، تو مىپندارى كه [ فقط ]غذاهاى فاسد، آبهاى آلوده و يا وراثت از مادر ، عامل بيمارى است و كسى كه كاملاً خود را محافظت كند ، بيمار نمىگردد و در اين عقيده به نظريّه كسانى تمايل دارى كه مىگويند : خوردنى و آشاميدنى ، يگانه عامل بيمارى و مرگ است ، در صورتى كه ارسطاطاليس استاد پزشكان ، و افلاطون رئيس حكما مُردند و جالينوس ، پير شد و چشمانش ضعيف گرديد و نتوانست از مرگ ، جلوگيرى كند و فعاليتهاى اين دانشمندان بزرگ، براى پيشگيرى از مرگ به نتيجه نرسيد .
چه بسا بيمارانى كه طبيب بر بيمارى آنها افزوده، و چه بسا طبيبهاى دانايى كه بيمارىها را خوب مىشناختند و درمان آنها را كاملاً مىدانستند و در اين فن ماهر بودند و مُردند و چه بسا كسانى كه اصلاً طب نمىدانستند و مدّتها پس از آنان زندگى كردند .
با فرا رسيدن هنگام مرگ ، علم طب براى آن طبيب ، سودى نداشت، و با فرا نرسيدن آن هنگام، ندانستن طب، براى اين يكى زيانآور نبود .
آفريننده شُرور
مادّى : بگو بدانم كه آيا خداوند در آفرينش، همتا دارد و يا در اداره كردن جهان ، كسى با او در ستيزه است ؟
امام عليه السلام : نه .
مادّى : پس ، آفريننده شُرور كيست ؟ درندگان زيانبخش، جانوران خطرناك، زشترويان فراوان، كِرم، پشه، مارها و عقربها را كه آفريده است ، در صورتى كه به عقيده شما خداوندْ چيزى را بيهوده نيافريده و آفرينش هر چيز، براى غرض و هدف و فايدهاى است؟
امام عليه السلام : آيا به نظر تو دارويى كه از عقرب تهيه مىشود ، براى درد مثانه و از بين بردن سنگ آن ، مفيد نيست ؟
و آيا بهترين ترياق ، از گوشت افعى تهيه نمىشود ؟
و آيا گوشت افعى براى كسى كه مبتلا به جذام است ، نافع نيست ؟
و آيا كِرم سرخى كه از زير زمين به دست مىآيد ، براى درمان خوره سودمند نيست ؟
مادّى : چرا ، همين طور است . توجّه نداشتم كه همين موجودات نامبرده ، نقش بسيار مهمى در زندگى انسان دارند .
امام عليه السلام : اما پشه و كك و امثال اينها : يكى از حكمتهاى آفرينش آنها اين است كه پرندگان از آنها تغذيه كنند .
مادّى : آيا مىتوان گفت كه تدبير خداوند در مورد بعضى از پديدهها ناقص است ؟
امام عليه السلام : نه .
مادّى : خداوند ، مردها را ختنهنكرده آفريده است . آيا آفرينش قسمتزائد،حكمتىداشته ويا بىفايده وبرخلافحكمتبوده است؟
امام عليه السلام : حتماً داراى مصلحت و حكمت بوده است .
مادّى : پس چرا آفريده خدا را تغيير مىدهيد و ختنه كردن را - كه كار شماست - بهتر از آنچه خدا آفريده ، مىدانيد و ختنه نكردن را عيب مىدانيد ، در صورتى كه خدا مرد را ختنهنكرده آفريد،و ختنه كردن را نيك مىدانيد ، در صورتى كه اين عمل، كار خودتان است ؟ آيا مىگوييد كه اين كارِ خدا اشتباه و بر خلاف حكمت بوده است؟
امام عليه السلام : هم كار خدا (ختنه نكرده آفريدن) حكمت دارد و هم كار ما (ختنه كردن) و منافاتى ندارد كه هر دو كار ، مصلحت داشته باشد، همانطور كه مىبينيم كودك ، وقتى متولّد مىشود ، از راه بند ناف به مادر متّصل است و خداوند حكيم او را به اين صورت آفريده است ؛ ولى به انسان دستور داده كه آنرا پس از تولّد قطع كند، و اگر آن قطع نشود ، هم براى مادر زيان دارد و هم براى فرزند .
و همچنين است ناخنهاى انسان ، كه خداوند مىتوانست از ابتدا ناخن را طورى بيافريند كه بلند نشود .
و همچنين است آفرينش مو ، كه ممكن بود طورى باشد كه بلند نشود .
و نيز آفرينش تخم در گاوهاى نر، در صورتى كه اخته كردن آنها بهتر است .
در هيچ يك از اين كارها ، ايرادى به حكمت خداوند نمىتوان گرفت ؛ بلكه در اين موارد ، هم كار خداوند بر اساس حكمت است و هم كار انسان .
