دو «عمرو» و یک حدیث اثناعشری - صفحه 103

(در پاسخ ابو حمزه) فرمود:

_ «الظالم لنفسه»: «الذی استوت حسناته و سیئاته _ و هو فی الجنة _»؛

_ «المقتصد»: «العابد لله فی بیته حتی یأتیه الیقین»؛

_ «السابق بالخیرات»: «من شهر سیفه و دعا إلی سبیل ربه».۱

یا مطابق با خبر دیگر حاکم حسکانی، ۲ ابو خالد تفسیر «زید بن علی» از سه گروه یادشده را نیز کمابیش با الفاظی شبیه به همین الفاظ نقل کرده است. ۳ روشن است که این نقل‌ها از یک سو بر فضیلت اهل‏بیت علیهم السلام تأکید می‏ورزد و از سوی دیگر کسانی را گروه برتر در میان آنان معرفی می‏کند که قیام به سیف داشته ‌باشند. این تأویل انطباقی آشکار با نگاه جارودیان به بنی‌الزهراء دارد.

جالب توجه آن که در مصادر امامیه نیز در باره همین آیه، تأویل‌هایی نقل شده است. در یک تعبیر۴ (کمابیش مشابه با نقل حاکم حسکانی) گروه اصطفا شده به «ولد فاطمه» تعبیر شده‌اند، اما در نقل امامیه محور تأویل، انطباق «سابق بالخیرات» بر شخص امام است؛ در حالی‌که در نقل جارودی صفت «قیام به سیف» مورد تأکید قرار گرفته است. حدیثی که مرحوم کلینی در الکافی در این موضوع نقل کرده۵ بر این وجه افتراق تکیه بیشتری دارد:

۰.سُلَیمَانَ بْنِ خَالِدٍ، عَنْ‏ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی: «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَینا مِنْ عِبادِنا»، فَقَالَ: أَی شَی‏ءٍ تَقُولُونَ أَنْتُمْ؟ قُلْتُ: نَقُولُ إِنَّهَا فِی الْفَاطِمِیینَ‏، قَالَ: لَیسَ حَیثُ تَذْهَبُ لَیسَ یدْخُلُ فِی هَذَا مَنْ أَشَارَ بِسَیفِهِ وَ دَعَا النَّاسَ إِلَی خِلَافٍ، فَقُلْتُ: فَأَی شَی‏ءٍ الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ؟ قَالَ: الْجَالِسُ فِی بَیتِهِ لَا یعْرِفُ حَقَّ الْإِمَامِ وَ الْمُقْتَصِدُ الْعَارِفُ بِحَقِّ الْإِمَامِ وَ السَّابِقُ بِالْخَیرَاتِ الْإِمَامُ.۶

به نظر می‏آید در این حدیث امام صادق علیه السلام (متأثر از انتشار تأویل فوق الذکر در جامعه

1.. همان.

2.. سند این نقل چنین است: « حدثنا الحسین بن الحكم، حدثنا الحسن بن الحسین (العرنی)، عن یحیی بن مساور، عن أبی خالد، عن زید بن علی» (همان، ج۲، ص۱۵۷).

3.. «الظالم لنفسه»: المختلط منا بالناس، «و المقتصد»: العابد، «و السابق»: الشاهر سیفه یدعو إلی سبیل ربه.» (همان).

4.. الكافی، ج‏۱، ص۲۱۵: «الْحُسَینُ بْنُ مُحَمَّدٍ، عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنِ الْحَسَنِ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا( عَنْ قَوْلِ اللَّهِ _ عَزَّ وَ جَلَ‏ _ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَینا مِنْ عِبادِنا الْآیةَ قَالَ فَقَالَ وُلْدُ فَاطِمَةَ( وَ السَّابِقُ بِالْخَیرَاتِ الْإِمَامُ وَ الْمُقْتَصِدُ الْعَارِفُ بِالْإِمَامِ وَ الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ الَّذِی لَا یعْرِفُ الْإِمَامَ».

5.سند حدیث به این ترتیب است: «الْحُسَینُ، عَنْ مُعَلًّی، عَنِ الْوَشَّاءِ، عَنْ عَبْدِ الْكَرِیمِ، عَنْ سُلَیمَانَ بْنِ خَالِدٍ، عَنْ‏ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(» (همان).

6.. همان، ج‏۱، ص۲۱۵.

صفحه از 115