خیال مهار نایافته: تبیین مدل نظری عملکرد «أمل» بر اساس منابع اسلامی
حمید رفیعی هنر۱
چکیده
أمل (آرزو) یک سازه روانشناختی است که نقش آن در نوع شخصیت، هویتیابی، پیشرفت و مقابله با تنشها در روانشناسی بررسی شده است؛ اما کمتر به تبیین ماهیت خودِ این سازه و نحوه عملکرد آن پرداخته شده است.
مقاله با روش توصیفی _ تحلیلی، با هدف تبیین ماهیت سازه مذکور و نحوه عملکرد آن، ابتدا بر اساس منابع اسلامی، به مفهوم شناسی امل و تبیین روان شناختی آن پرداخته، سپس در قالب یک مدل نظری در پی کشف مؤلفههای به هم مرتبط سازه امل و تبیین مکانیزم عملکردی آن برآمده است.
یافتهها حکایت از آن دارد که مدل عملکردی امل از دو فرآیند در هم تنیده رویکردیِ عقلمدار و اجتنابیِ جهلمدار تشکیل شده است که بسته به نوع فعال بودن هر یک از دو حلقه مذکور، فرد به یکی از سه فرآیند «بسط امل»، «قصر امل» و یا «طول امل» روی خواهد آورد.
کلید واژهها: امل، أمانی، آرزو، عقل، جهل.
مقدمه
برخی روانشناسان معتقدند بخشی از شخصیت آدمی با توجه به آینده شکل گرفته یا تکمیل میشود؛ از آن جمله میتوان به رویکرد انسانگراها در شخصیت اشاره نمود.۲ در میان رویکردهای رواندرمانی نیز برخی درمانگران، وجهی از دغدغه بیماران روانی را در آینده آنان جست و جو میکنند؛ همچون رویکرد شناختی رفتاری در
1.شگر گروه روانشناسی اسلامی، پژوهشکده اخلاق و روانشناسی، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
2.. Theories of Personality, Tenth Edition, p۲۴۳.