آنها است۱ و در ارج‌گزاری و داوری در باره آموزه‌های اعتقادی دیگر ادیان، چندان شایسته و بایسته عمل نمی‌کردند. از این رو، «تفاضل انبیا» یکی از موضوعات دین‌پژوهی تطبیقی است که به مقایسه نظریه‌های ادیان در این مسأله می‌پردازد. هم‌چنین، با رویکرد درون‌دینی نیز می‌توان آن را بررسید و دیدگاه‌های رایج در متون و نظریه‌های عالمان دینی چون اسلام را در این مسأله ارزیابی کرد. این پژوهه رویکرد اخیر را در میان حدیث‌پژوهان فریقین بررسیده است. در تقریر مسأله اصلی این پژوهه ضروری است ابتدا توجه داشته باشیم که در رویکرد عالمان مسلمان شیعه و سنّی، اصل تفصیل رسول خدا صلی الله علیه و آله بر دیگر انبیا، آموزه‌ای قطعی و از شمار اعتقادات اصیل اسلامی است. اتفاق نظر در این امر تا حدی گسترده و عمیق است که در اثبات تفضیل رسول خدا صلی الله علیه و آله بر دیگر انبیا به اجماع امت اسلامی استناد شده۲ و در آثار مستقلی با ادله قرآنی و روایی ابعاد تفضیل وی به اثبات رسیده است.۳ در رویکرد عارفان مسلمان نیز تفضیل رسول خدا صلی الله علیه و آله بر دیگر انبیا پیوندی با خاتمیت و جامعیت خصال ایشان دارد.۴ مفسرانی رسول خدا را با استناد به حدیث قدسی «لولاک لما خلقتک»، افضل خلق دانسته است.۵ سیرهپژوهانی حتی در فرض نداشتن سند یا عدم روایت بودن «لولاک لما خلقتک»، ایمان به مضمون آن را درست و مفاد آن را مطابق با واقعیت دانستهاند.۶ از مجموع آرای محدثان، متکلمان، مفسران، عارفان و سیره‌نگاران کهن و معاصر مسلمان شیعه و سنّی چنین بر می‌آید که افضلیت رسول خدا بر پیامبران پیشین، از ضررویات اعتقادات اسلامی در مذاهب است و اختلاف نظری در این مسأله وجود ندارد. در این میان، بر پایه دلالت شماری از روایاتِ
1.. تفسیر من وحی القرآن، ج۵، ص۱۲.
2.. «و إجماع الأمة علی أنه أفضل الأنبیاء» ( الشافی فی الامامة، ج۳، ص۱۱۵)؛ «أجمعت الأمة علی أن بعض الأنبیاء أفضل من بعض، و علی أن محمداً _ صلی الله علیه و سلّم _ أفضل من الکل» (مفاتیح الغیب، ج۶، ص۵۲۱)؛ «تقرر من دلیل القرآن و صحیح الأثر و إجماع الأمة کونه أکرم البشر و أفضل الأنبیاء» (الشفاء بتعریف الحقوق المصطفی، ج۱، ص۲۲۵)؛ «و أجمع المسلمون علی أن أفضل الأنبیاء محمد لأن أمته خیر الأمم» (شرح المقاصد فی علم الکلام، ج۲، ص۱۹۲).
3.. منیة السول فی تفضیل الرسول صلی الله علیه و آله ، ص۱۶- ۴۰؛ الشفاء بتعریف الحقوق المصطفی، ج۱، ص۲۰۶ – ص ۲۲۴.
4.. الفکوک فی اسرار مستندات حکم الفصوص، ص۳۰۸- ۳۱۵.
5.. المیزان، ج۱۰، ص۱۵۳.
6.. مختصر مفید، ج۳، ص۳۱- ۳۰. شایان ذکر است این متن هر چند در منابع کهن روایی شیعه گزارش نشده و برابر منابع موجود در کتاب‌هایی چون مناقب آل أبی طالب ابن شهر آشوب (ج۱، ص۱۸۶)، الانوار ابو الحسن بکری (الوافی، ج۱، ص۵۲)، مشارق أنوار الیقین رجب برسی (ص۴۳) گزارش شده و بعدها در دیگر منابع روایی راه یافته است (بحار الانوار، ج۱۶، ص۴۰۶).
