1. گونه‌شناسی روایات تفضیل پیامبران
روایات نبوی در مسأله تفضیل پیامبران به دو دسته جواز تفضیل و منع تفضیل تقسیم می‌شوند. در این میان، چند روایت، با محتوای نهی از هر گونه تفضیل پیامبران، از ایشان گزارش شده است که با ظاهر آیات قرآنی در این مسأله تعارض‌نمایی دارند.
1-1. جواز تفضیل
این دسته از احادیث به دو گروه تقسیم می‌شوند: گروه اول، روایاتی هستند که مؤلفان جوامع احادیث تفسیری، ذیل آیات تفضیل انبیا، به ویژه آیه 253 سوره بقره و۱ آیه‌های 21 و 55 سوره اسراء۲ گزارش کرده‌اند؛ محتوای این روایات، پذیرش تفضیل میان انبیا و تبیین ابعاد برتری حضرت محمد صلی الله علیه و آله بر انبیای پیشین در گستره نبوت، علم و عمل است.۳ از این رو، تعارضی با ظاهر آیات ندارند. از این روایات، جواز تفضیل رسول خدا صلی الله علیه و آله بر دیگر پیامبران استظهار می‌شود. صاحبان برخی از جوامع احادیث تفسیری در جمع‌بندی این قسم از روایات چنین نگاشتهاند:
... بأن فضّله _ محمد صلی الله علیه و آله _ علی غیره من وجوه متعدّدة: فإنّه خصّ بالدّعوة العامّة و الحجج المتكاثرة و المعجزات المستمرّة و الفضائل العملیة و العملیة الفائتة للحصر.۴
این مطلب، در تفضیل رسول خدا صلی الله علیه و آله بر پیامبران پیشین صراحت دارد. برخی نیز با استناد به سخن امام علی علیه السلام در توصیف حضرت محمد صلی الله علیه و آله «... مطبوعة علی أوصاف الرسالة وأحلامها....» گفتهاند:
... و فی جمیع الأحلام إشعار بأن عقله فوق عقول جمیع الرسل بل هو عقل الكل.۵
این عبارت، صریح در تفضیل حضرت محمد صلی الله علیه و آله به فضیلت عقلانیت ویژه و مقام عقل کل بر پیامبران پیشین است.
1.. «تِلْکَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ کَلَّمَ اللهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ وَ آتَیْنا عیسَی ابْنَ مَرْیَمَ الْبَیِّناتِ وَ أَیَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ وَ لَوْ شاءَ اللهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذینَ مِنْ بَعْدِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَیِّناتُ وَ لکِنِ اخْتَلَفُوا فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ وَ مِنْهُمْ مَنْ کَفَرَ وَ لَوْ شاءَ اللهُ مَا اقْتَتَلُوا وَ لکِنَّ اللهَ یَفْعَلُ ما یُریدُ».
2.. «انْظُرْ کَیْفَ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ وَ لَلْآخِرَةُ أَکْبَرُ دَرَجاتٍ وَ أَکْبَرُ تَفْضیلاً» و «وَ رَبُّکَ أَعْلَمُ بِمَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لَقَدْ فَضَّلْنا بَعْضَ النَّبِیِّینَ عَلی بَعْضٍ وَ آتَیْنا داوُدَ زَبُوراً».
3.. «... فضل الله محمداً صلی الله علیه و آله بالعلم و العقل علی جمیع الرسل...» (البرهان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۵۴۱).
4.. کنز الدقائق، ج۲، ص۳۹۱.
5.. شرح أصول الکافی، ج۷، ص۱۶۴.
