أنزل القرآن علی أربعة أحرف، حلال و حرام، لا یعذر أحد بالجهالة به، و تفسیر تفسره العرب و تفسیر تفسره العلماء، و متشابه لا یعلمه الا الله، و من ادعی علمه سوی الله فهو كاذب.^۱

این روایت با توجه به دو گونه نقل آن، مؤید دیگری بر این مدعا است که مراد از روایات «نزول قرآن بر هفت حرف» ناظر به ابعاد تفسیری و معنایی آیات است.

نتیجه‌

با توجه به ذیل صحیحة زراره، «و لکن الاختلاف یجی من قبل الرواة»، به نظر می‏رسد که مراد از حرف در این روایت، همان «نحوه قرائت» باشد. قرآنی که از ناحیه خداوند برای مردم نازل شده، به قرائت واحد بوده است و با مقایسه دو روایت عیاشی و شیخ صدوق در الخصال مبنی بر نزول قرآن بر سبعه احرف با روایت فضیل بن یسار به نظر می‏رسد که تکذیب امام صادق علیه السلام ناظر به تلقی آنها از احرف سبعه بوده که آنها بر این باور بودند که آن قراءات متعدد، همگی از ناحیه خداوند نازل شده و همه آن قراءات صحیح است. لذا حضرت این باور نادرست را در روایت فضیل بن یسار تکذیب نمودند. دو روایت کلینی ناظر به این است که قرائت صحیح، یک قرائت است و بر این اساس، بین دو روایت کلینی با احادیث احرف هیچ منافاتی وجود ندارد.

قرآن کریم به یک قرائت بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شده، اما اختلاف قرائت از ناحیه راویان و یا به دلایل دیگری بر قرآن عارض شده است. از سوی دیگر، حمل نزول قرآن بر سبعه احرف به معنای صحت همه قراءات، مورد تکذیب جدی امام صادق علیه السلام قرار گرفته است. البته حمل روایت مذکور در الخصال و تفسیر العیاشی به قرینه ذیل روایت بر بطون آیات، نسبت به اراده لغات و اختلاف لهجه‏ها در جمع با دو روایت کلینی تناسب بهتری دارد. از سوی دیگر، روایات سبعه اقسام _ که موافق با روایت طبرانی و حاکم نیشابوری است _ منافاتی با دو روایت کلینی ندارد؛ زیرا روایات کلینی بر نزول یک قرائت صحیح از جانب خداوند تأکید می‌کند و روایات سبعه اقسام، ناظر به تقسیم نوع آیات است. لذا علامه طباطبایی روایات سبعه احرف را بر اقسام خطاب و انواع بیان حمل کرده است. قرآن دارای نص و قرائت واحد، از ناحیه خداوند متعال است، لکن در نحوه قرائت عموم قرآن آموزان به زبان‌های گوناگون، تسهیل از ناحیه خداوند و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله لحاظ شده است. در عین