معناشناسي روايات صعب و مستصعب

محسن خوش‌فر ^۱

چکيده

در ميان روايات اهل بيت، رواياتي وجود دارد که با اين عنوان «احاديث ائمّه، صعب و مستصعب هستند» مطرح شدهاند و محدّثان شيعه در کتب خود اين روايات را با اسناد و تعابير مختلف ذکر کردهاند. شارحان حديثي شيعه در بيان معنا و مفهوم اين احاديث، به سه گروه تقسيم شده‌اند: برخي بر اين باورند که اين احاديث به بطون مختلف معنايي کلمات معصومان اشاره دارد و نشان از اين است که بعضي معاني احاديث، براي همگان قابل فهم نيست؛ عدّهاي آن را ناظر به فضايل و کمالاتي مي‌دانند که در وجود معصومان است که درک و اعتقاد به صحّت آن براي توده مردم مشکل است. و دسته سوم، ولايت معصومان را مصداق اين احاديث مي‌دانند.
مقاله حاضر سعي بر آن دارد تا با جمع‌آوري نقل‌هاي مختلف اين احاديث و استفاده از قرائن موجود در اين روايات، کاوشي در ارائه نظر صحيح انجام دهد و در اين راستا نشان داده خواهد شد که نظر گروه اوّل، ناصواب و نظر گروه دوم، صحيح است و نظر گروه سوم نيز به نحوي از مصاديق مورد دوم است. هم‌چنين علل به خطا رفتن عدّهاي از شارحان اين احاديث، ذکر مي‌شود تا حديث‌پژوهان با دانستن آن علل، خود را از ارتکاب چنين اشتباهاتي حفظ کنند.

کليد واژه‌ها: صعب، مستصعب، حديث، امر.

درآمد

روايات و احاديث موجود در منابع حديثي، معمولاً به گونه‌اي است که معنايي واحد، با تعابير مختلف و توسّط افراد مختلف نقل شده‌ و حتي ممکن است يک نقل با نقل ديگر از لحاظ اضافات و يا کم بودن الفاظ، تفاوت داشته باشد. شخص حديث‌پژوه وقتي به حديثي برخورد