معناشناسي روايات صعب و مستصعب - صفحه 113

عدّه‌اي ذکر کردهاند که فهم اين روايات، نيازمند رياضت‌هاي عقلي و کاوش‌هاي عميق و دقيق زباني و فکري است (مرآة العقول، ج 4، ص 313؛ الذريعة الي حافظ الشريعة، ج 2، ص 15؛ الأصول الأصيلة، ص 169؛ مجموعه رسائل در شرح احاديثي از الکافي»، ج 1 ص 10، آسيب‌شناسي حديث، مبحث ساده‌انگاري).
2. مقصود، رواياتي است که فضايل و کمالات حضرات معصومان را بيان مي‌کنند؛ زيرا بسياري از اين کمالات به گونهاي است که توده مردم از قبول کردن آن عاجزند و اگر به مقداري از آن فضايل آگاهي يابند، قائل به علوّ و ارتفاع در شأن حضرات مي‌گردند و يا منکر آن مي‌شوند که اين موجب کفر آنان مي‌گردد. و به همين علّت هم معصومان از شيعيان خود بيشتر از مخالفان خود تقيه مي‌کردند (ر. ک: مرآة العقول، ج 3، ص 98). لذا وجود اين کمالات براي ائمه را جز اين سه دسته قبول نمي‌کنند (ر. ک: همان جا).
ميان دو معناي ذکر شده، رابطه عموم و خصوص من وجه برقرار است؛ زيرا رواياتي که از لحاظ معنايي قابل فهم نيستند و در مورد فضايل معصومان نيستند، جزو دسته اوّل هستند ولي در دسته دوم نمي‌گنجند. و رواياتي که از لحاظ معنايي قابل فهم براي همگان هستند ولي قبول وجود چنين فضيلتي براي ائمّه، براي همگان ميسّر نباشد، از مصاديق دسته دوم هستند در حالي که در گروه اوّل نمي‌گنجند.
اين گروه، عبارت «حديثنا» را به معناي «حديث در باره ما» معنا کردهاند که اضافه ظرفيه است و يا حديث را مصدر و از نوع اضافه مصدر به مفعول در نظر گرفتهاند.
3. مقصود، ولايت معصومان است بدين معنا که تحمّل ولايت امامان، براي مردم، مشکل و سخت است و جز سه گروه از مردم که ذکر شد، کسي نمي‌تواند آن را تحمّل کند ( الوافي، ج 3، ص 645؛ شرح الکافي: الأصول و الروضه، ج 7، ص 2 ـ 4).

مفردات روايات

در روايات مورد بحث، سه واژه کليدي صعب، مستصعب، و احتمال، وجود دارد که بررسي معناي لغوي آن‌ها ضروري است.
«صعب» در معناي فعلي خود، مفهوم امتناع کردن ( اقرب الموارد) و يا شديد و غير قابل تحمّل بودن را مي‌رساند (العين) و امّا در معناي اسمي خود، نقيض حيوان رام و يا هر آن چه که قابل تحمّل نباشد را گويند (العين؛ مقاييس اللغة).

صفحه از 127