عبارات قرآنی چون: «افلا تعقلون»،۱ «لعلکم تعقلون»،۲ «افلا یتدبرون»،۳ «و مایذکر الا اولوا الالباب»،۴ و «انما یتذکر اولوا الالباب»۵ از جمله عبارات قرآنی است که انسان را به تعقل و تدبر امر میفرماید.
شیخ کلینی در اصول الکافی با سند خود، روایتی از امام کاظم علیه السلام میآورد که در ضمن آن، امام علیه السلام در تبیین جایگاه عقل به آیات بسیاری استدلال میفرماید.۶ اهل بیت علیهم السلام نیز در سخنان گهربار خویش بر اهمیت این نعمت تاکید فرمودهاند.
رسول خدا صلی الله علیه و آله میفرماید:
ما قسّم الله للعباد شیئاً افضل من العقل فنوم العاقل افضل من سهر الجاهل...؛
خداوند متعال چیزی افضل از عقل در میان بندگان تقسیم نفرموده است. پس خواب عاقل افضل از شب زندهداری و عبادت شبانه جاهل است...۷
امام صادق علیه السلام نیز میفرماید:
من كان عاقلاً كان له دین، و من كان له دین دخل الجنة؛
هر کس عاقل باشد، دین دارد و هر کس دیندار باشد، وارد بهشت میشود.۸
شیخ کلینی نیز برای تأکید بر جایگاه عقل در تفکر شیعه اولین فصل از کتاب بزرگ الکافی را به روایات مربوط به عقل و جهل اختصاص میدهد و خود در مقدمه چنین میآورد:
و اولین چیزی که کتابم را با آن آغاز میکنم، کتاب عقل و فضایل علم و بلندی درجه اهل آن و علو قدرشان و نقص جهل و پایین مرتبه بودن اهل آن و سقوط منزلتشان است؛ چرا که عقل قطبی است که سایر امور حول محور آن میچرخد و به واسطه آن احتجاج میشود و ثواب و عقاب بر اساس آن است.۹
1.. سوره بقره، آیه ۴۴؛ سوره آل عمران، آیه ۶۵؛ سوره انعام، آیه ۳۲؛ سوره اعراف، آیه ۱۶۹.
2.. سوره بقره، آیه ۷۳، سوره یوسف، آیه ۲، سوره زخرف، آیه ۳.
3.. سوره نساء، آیه ۸۲؛ سوره محمد، آیه ۲۴.
4.. سوره بقره، آیه ۲۶۹.
5.. سوره رعد، آیه ۱۹.
6.. الکافی، ج۱، ص۱۳.
7.. همان.
8.. همان، ج۱، ص۱۱.
9.. همان، ج۱، ص۹.