می‌دهد؛ مانند این روایت که اسحاق بن عمار به امام صادق_ علیه السلام _ عرض می‌کند:
جُعِلْتُ فِدَاکَ! إِنِّی أَحْفَظُ الْقُرْآنَ عَلی ظَهْرِ قَلْبِی، فَأَقْرَؤُهُ عَلی ظَهْرِ قَلْبِی أَفْضَلُ أَوْ أَنْظُرُ فِی الْمُصْحَفِ، قَالَ: فَقَالَ لِی: بَلِ اقْرَأْهُ وَ انْظُرْ فِی الْمُصْحَفِ فَهُوَ أَفْضَلُ، أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ النَّظَرَ فِی الْمُصْحَفِ عِبَادَةٌ؟۱
قربانت گردم من قرآن را از حفظ دارم؛ آن را از حفظ بخوانم بهتر است یا از روی قرآن؟ فرمود: بلکه آن را بخوان و نگاه به قرآن کن (از روی آن بخوان) که بهتر است، مگر نمی‌دانی که نگاه کردن به قرآن عبادت است؟
که در اینجا قرار گرفتن واژه «حفظ» در کنار «ظهر قلب» و به قرینه «نظر در مصحف»، معنای حفظ را به حفظ ذهنی منصرف می‌سازد.
3_ مستنداتی از کاربرد حفظ به معنای عملی
3-1. در آیه 89 سوره مائده آمده است:
وَ احْفَظُواْ أَیْمَانَکُمْ؛۲
نسبت به سوگندهایتان پایبند باشید.
روشن است که منظور حفظ عملی آن است و نه ذهنی.
3-2. آیاتی که در آن واژه «حفظ» با واژه «صلاة» همراه شده و به آن تعلق گرفته است؛ مانند آیه 238 بقره که می‌فرماید: حافِظُوا عَلی الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطی.
و نیز آیات 92 سوره انعام، 9 سوره مؤمنون و 34 سوره معارج.
بین مفسران در معنای حفظ در این نوع آیات کمی اختلاف در تعبیر دیده می‌شود. مرحوم طبرسی آن را به معنای مداومت گرفته۳ و علامه طباطبایی آن را به معنای رعایت صفات کمال نماز دانسته است.۴
به همین معناست حفظ، آن‌گاه که به حقوق تعلق یابد؛ مانند آیه 34 سوره نساء، و یا به احکام؛ مانند آیه 112 سوره بقره.
1.. الکافی، ج۲، ص۶۰۵، ح۵.
2.. سوره مائده، آیه ۸۹.
3.. جوامع الجامع، ج۱، ص۱۳۲.
4.. المراد بالمحافظة علی الصلاة رعایة صفات كمالها علی ما ندب إلیه الشرع (المیزان، ج۲۰، ص۱۷).
