معناشناسي روايات مرحومه بودن امّت مسلمان - صفحه 80

نمي‌تواند مورد پذيرش باشد: ولاتزروازره وزر اخري. اين روايت از انديشه مزبور را در تمام متون حديثي اهل سنت نمي‌توان سراغ گرفت؛ ۱ مثلاً در برخي از نقل‌هايي که از اين روايت از انس بن مالک ذکر مي‌شود، چنين عباراتي را نمي‌توان يافت. در نقلي انس بن مالک خادم از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل مي‌کند که:
حضرت، امت خود را امت مرحومه خوانده‌اند که با گناهان خود به قبر مي‌روند، اما از قبر بدون گناه بيرون مي‌آيند؛ چرا که با استغفار مؤمنان، گناهان آنها پاک مي‌گردد.۲
معناي اين روايت، آن است امت رسول خدا صلي الله عليه و آله اين فضل را بر ساير امم دارند که گناهان آنها با طلب مغفرت مومنان (شفاعت و استغفار) بخشوده مي‌شود و امت مرحومه به معناي معاف بودن مسلمانان از محاسبه و ثبت و ضبط نيک و بد کردارشان نيست.
اين اختلاف در نقل اين روايت در متون حديثي اهل سنت، وجود عبارت‌هاي دال بر قتل و زلزله و بلايا به عنوان تنها عذاب‌هاي امت مسلمان، و نيز به آتش افتادن يک فرد غيرمسلمان به جاي يک مسلمان در قيامت را کمي مشکوک مي‌کند. يک شاهد در منابع حديثي اهل سنت مي‌توان يافت که نشان مي‌دهد اين روايت افزوده‌اي دارد که به اصل مربوط نيست و آن عبارات دال بر قتل و زلزله و بلاياست. به نظر مي‌رسد که اين عبارت به عنوان تفسيري بر روايت يا توضيحي براي آن، بيان، و سهواً يا عمداً جزو روايت اصلي محسوب شده است. ابوعلي قاري در شرح مسند أبي‌حنيفه، زماني که به پايان شرح بخش نخست اين مأثور، يعني «ان أمتي أمة مرحومه و إنما عذابها بأيديها في الدنيا» مي‌رسد، از ابوحنيفه نقل مي‌کند که در نقل ديگري از اين روايت، عبارت «بالقتل» وارد شده است، و يک رواي در نقل خود اين عبارت را به بخش نقل شده در بالا افزوده است. ۳ اين سخن ابوحنيفه نشان مي‌دهد که موضوع عذاب امت رسول خدا صلي الله عليه و آله «تنها» در اين دنيا و آن هم به صورت قتل و زلزله و بلاياست، مي‌تواند افزوده‌اي باشد که احتمالاً براي توضيح و تفسير اضافه شده است؛ چرا که او آن را در همه نقل‌هاي اين روايت نديده است.

1.. هر چند در برخي از نقل‌ها در بعض کتب ، بخش‌هايي كه با صريح قرآن در تعارض است، وارد شده است؛ براي نمونه: «حدثنا جبارة بن المغلس، ثنا كثير بن سليم، عن أنس بن مالك، قال: قال رسول الله صلي الله عليه و سلم: إن هذه الامة مرحومة. عذابها بأيديها. فإذا كان يوم القيامة، دفع إلي كل رجل من المسلمين رجل من المشركين. فيقال: هذا فداؤک من النار» (سنن ابن ماجه، ج۲، ص ۱۴۳۴).

2.. و عن أنس بن مالک قال: سمعت رسول الله صلي الله عليه و سلم يقول: أمتي مرحومة متاب عليها تدخل قبورها بذنوبها و تخرج من قبورها لاذنوب عليها يمحص عنها باستغفار المؤمنين لها (مجمع الزوايد، ج ۱۰، ص ۶۹). نيز اين روايت از انس نقل شده که آن اضافات را ندارد: و عن أبي مالک الاشعري قال: قال رسول الله صلي الله عليه و سلم: إنكم أمة مرحومة معافاة فاستقيموا و خذوا طاقة الامر (همان، ج۱۰، ص۷۰).

3.. شرح مسند ابي حنيفه، ص ۲۸۰: ذكر إسناده عن أبي بردة أمتي أمة مرحومة (أبو حنيفة عن أبي بردة، عن أبيه قال: قال رسول الله صلي الله عليه و سلم: إن أمتي أمة مرحومة) أي في العقبي، (وإنما عذابها بأيديها) أي بأيدي بعضهم لبعض (في الدنيا) أي فيكون مكفراً لها في الأخري، (زاد) أي الراوي (في رواية) أي أخري (بالقتل)، و محله قبل قوله في الدنيا أو بعده و الحديث رواه أبو داود و البيهقي، و الحاكم، و الطبراني، عن أبي موسي بلفظ: أمتي هذه أمة مرحومة ليس عليها عذاب في الآخرة، إنما عذابها في الدنيا الفتن و الزلازل و القتل و البلايا.

صفحه از 82