مفهوم‌شناسي زيارت در فرهنگ اسلامي - صفحه 233

امّا نکته مهم در باره مفهوم قرآني «زور»، آن است که در تمامي كاربردهاي آن ـ‌ به جز «‌تزاور» ـ نوعي تخلف از حق نهفته است؛ يعني به‌ طور كلي در قرآن، واژه «زور» براي مصاديقي به کار رفته که مقابل حق است؛ مانند کذب، شهادت دروغ، مجالس باطل و.... شايد همين امر موجب شده، برخي تصور کنند که اين قيد، در معناي اصلي «زور» وجود دارد؛۱ در حالي‌که تنها بيان‌گر شکل خاصي از كاربرد آن است و تأثيري در معناي پايه‌اش ندارد. ۲

تطبيق «زور» بر مشتق زيارت در قرآن

تنها يک بار مشتق زيارت در قرآن کريم به کار رفته است:أَلْهَاكُمُ التَّكاثُر * حَتَّي زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ۳.
در اين آيه، براي «زيارت» دو معنا گفته شد كه در هر دو معنا، مفهوم انحراف از چيزي و تمايل به چيز ديگر وجود دارد و اين امر دلالت دارد بر آن كه قرآن نيز، مانند کتب لغت، به دليل شهرت اين مفهوم، به مفهوم‌شناسي اين واژه نپرداخته است. در حقيقت مي‌توان گفت كه قرآن، در پي بيان يا جعل مفهوم جديدي براي «زيارت» نيست.
در واقع، نگرش قرآن به اين مفهوم، نگرشي آسيب‌شناسانه و براي جلوگيري از واردشدن تفکّرات باطل به حوزه اين مفهوم است. در قرآن، زيارت به قصد الهاه (بيهودگي)، اشتغال به باطل و تفاخر، به‌شدت ناپسند است و در ادامه سوره، با تعابيري تند و سرزنش‌آميز، از آن نهي شده است.۴
مي‌توان گفت، اين روش قرآن است که با بيهودگي، تفاخر باطل و... به ‌طور جدّي مقابله مي‌کند، مؤمنان را به پرداختن به امور شايسته فرا مي‌‌خواند و از پندار و كردار ناشايست بر حذر مي‌‌دارد؛ حتي تا‌ آن جا كه در برخي موارد، تفاخر در امور ديني و مقايسه نادرست ميان دو عمل نيکو را نيز ناپسند مي‌شمرد و به تبيين عمل برتر بر مبناي اهداف صحيح مي‌پردازد.۵
بنا بر اين، قرآن، زيارتي را که منشأ آن بيهودگي، تفاخر جاهلي و... باشد، زيارتي صحيح و شايسته نمي‌داند و زيارتي را مي‌پذيرد كه اهداف آن صحيح و مطابق با حق باشد.

1.. ر.ك: الميزان في تفسير القرآن، ج ‌‌۱۴، ص ۳۷۱ که در آن اين‌گونه آمده: «و الزور الميل عن الحق».

2.. وجود واژه «تزاور» در قرآن و اينک ه مقابل حق بودن بر آن صدق نمي‎کند، دليل روشني بر اين است که قرآن در مقام تقييد اين مفهوم نيست.

3.تكاثر / ۱ ـ ۲

4.. كلاََّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ * ثُمَّ كلاََّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ * كلاََّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيقِينِ * لَترََوُنَّ الجَْحِيمَ * ثُمَّ لَترََوُنهََّا عَينْ‏َ الْيقِينِ (تکاثر / ۳ ـ ۷) .

5.. أجعلتم سقاية الحاج و عمارة المسجد الحرام كمن آمن بالله و اليوم الآخر و جاهد في سبيل الله لا يستوو?ن عند الله و الله لا يهدي القوم الظالمين (توبه / ۱۹).

صفحه از 239