تفسیر الثعلبی:
در کتاب ها دیده ام که چون پیامبر خدا(ص) آهنگ هجرت کرد، علی بن ابی طالب(ع) را در مکه به جانشینی خود نهاد تا قرض های ایشان را ادا کند و امانت هایی را که نزد او بود، به صاحبانشان بازگرداند. پیامبر(ص) شبی که به غار رفت ـ در حالی که خانه را محاصره کرده بودند ـ، به علی(ع) دستور داد در بستر او بیارَمد و به او فرمود: «بُردِ حضرمی سبز مرا بر دوش افکن و به جای من بخواب، که به خواست خداوند متعال، آسیبی از ایشان به تو نمی رسد». علی(ع) نیز چنین کرد.
پس خداوند متعال به جبرئیل و میکائیل وحی کرد که: «من میان شما دو نفر، برادری بر قرار کردم و عُمر یکی از شما را بیش از دیگری قرار دادم. کدام یک از شما زندگی را بر می گزیند؟». هر دو زندگی را برگزیدند. خداوند متعال به آن دو، وحی کرد که: «آیا شما همچون علی بن ابی طالب نیستید؟! من میان او و محمّد، برادری بر قرار کردم و علی در بستر محمّد آرمید و خود را فدای او کرد و زندگی او را بر خود ترجیح داد؟! به زمین فرود آیید و او را از دشمنش حفظ کنید».
آن دو، فرود آمدند و جبرئیل، در کنار سر پیامبر و میکائیل، در کنار دو پای ایشان ایستاد. جبرئیل ندا می داد: «خوشا، خوشا، ای علی بن ابی طالب! چه کسی همچون توست که خداوند عز و جل [با او] به فرشتگان مباهات کند؟!» و خداوند به پیامبرش که در راه مدینه بود، این آیه را در شأن علی(ع) نازل فرمود: «و از میان مردم، کسی است که برای طلب خشنودی خدا جان خویش را فدا می فروشد».
تفسیر الثعلبی:
رَأَیتُ فی الکتُبِ أنَّ رَسولَ اللّهِ(ص) لَمّا أرادَ الهِجرَةَ خَلَّفَ عَلِی بنَ أبی طالِبٍ(ع) بِمَکةَ لِقَضاءِ دُیونِهِ ورَدِّ الوَدائِعِ الَّتی کانَت عِندَهُ، فَأمَرَهُ لَیلَةَ خَرَجَ إلَی الغارِ ـ وقَد أحاطَ المُشرِکونَ بِالدّارِ ـ أن ینامَ عَلی فِراشِهِ(ص)، وقالَ لَهُ: اِتَّشِح بِبُردِی الحَضرَمِی الأَخضَرِ ونَم عَلی فِراشی، فَإِنَّهُ لا یخلُصُ إلَیک مِنهُم مَکروهٌ إن شاءَ اللّهُ فَفَعَلَ ذلِک عَلِی، فَأَوحَی اللّهُ تَعالی إلی جَبرَئیلَ ومیکائیلَ(ع): إنّی قَد آخَیتُ بَینَکما، وجَعَلتُ عُمُرَ أحَدِکما أطوَلَ مِن عُمُرِ الآخَرِ، فَأَیکما یؤثِرُ صاحِبَهُ بِالبَقاءِ وَالحَیاةِ؟ فَاختارَ کلاهُمَا الحَیاةَ، فَأَوحَی اللّهُ تَعالی إلَیهِما: أفَلا کنتُما مِثلَ عَلِی بنِ أبی طالِبٍ؟! آخَیتُ بَینَهُ وبَینَ مُحَمَّدٍ، فَباتَ عَلی فِراشِهِ یفدیهِ نَفسَهُ ویؤثِرُهُ بِالحَیاةِ؟! اِهبِطا إلَی الأَرضِ فَاحفَظاهُ مِن عَدُوِّهِ. فَنَزَلا، فَکانَ جَبرَئیلُ عِندَ رَأسِ عَلِی، ومیکائیلُ عِندَ رِجلَیهِ، وجَبرَئیلُ ینادی: بَخٍ بَخٍ! مَن مِثلُک یا بنَ أبی طالِبٍ فَنادی اللّهُ عز و جل المَلائِکةَ؟!
وَأنزَلَ اللّهُ عز و جل عَلی رَسولِهِ(ص) وهُوَ مُتَوَجِّهٌ إلَی المَدینَةِ ـ فی شَأنِ عَلِی ـ: «وَمِنَ النَّاسِ مَن یشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَآءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ»[۱].[۲]
[۱]. البقرة: ۲۰۷.
[۲]دانشنامه قرآن و حدیث، ج ۱۰، ص ۱۴۰
