مفهومشناسی ترکیبهای همسو با «هکذا نزلت» و شبهه تحریف قرآن
محمود کریمیان۱
چکیده
در تعدادی از روایات آیهای از قرآن توسط معصوم علیه السلام قرائت شده و نکتهای به آن ضمیمه شده است که جزء آیه نیست و تعبیری چون «هکذا نزلت» یا «و اللّه هکذا نزل بها جبرئیل علی محمد» یا «نزل جبرئیل علیه السلام بهذه الآیه هکذا» و شبیه این تعابیر آمده است. با ملاحظه ابتدایی این احادیث و اینگونه تعابیر، چنین به ذهن میآید که مضمون آنها وقوع گونهای تحریف در برخی آیات قرآن کریم است؛ در حالی که با نگاه عمیق و مفهومشناسی دقیق این روایات معلوم میشود که برداشت تحریف از این روایات نادرست بوده و این روایات در پی بیان نکتهای ظریف هستند و آن، این که بخش ضمیمه شده به آیه، تفسیر و تطبیق آیه است و حضرت با گفتن تعابیری چون «و اللّه هکذا نزل بها جبرئیل علی محمد» در پی آن است که به مخاطب تفهیم کند که این تفسیر را من از جانب خود نمیگویم، بلکه تفسیری است وحیانی و نازل شده از طرف باری تعالی؛ امّا نه به عنوان قرآن، بلکه به عنوان تفسیر و تأویل آن. قرینههای و شواهدی گواه بر این فهم از روایات است. در این نوشتار به مفهومشناسی این روایات و بررسی سندی آنها پرداخته شده است.
کلید واژهها: تفسیر وحیانی، نزول تفسیر، تحریف، هکذا نزلت.
مقدمه
قرآن کریم، به عنوان کلام خدا، در حوزه معارف دین از جایگاه ویژهای برخوردار است و محور اساسی در بیان روح، شعار و کلیّات اعتقادی، اخلاقی، فقهی و حقوقی شریعت بوده و
1.هیأت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث.