ابن شعبه روایت کرده است، اما دلیلی بر این که وی از مشایخ مفید بوده وجود ندارد.۱ در میان استادان روایت وی تنها به ابوعلی محمد بن ابی بکر همّام بن سهیل اسکافی (258 - 336ق)۲ اشاره شده است،۳ که بنا بر یک نقل اجازه‌ای نیز از او داشته است.۴ بدین ترتیب، از میان استادان و شاگردان وی، هر کدام، تنها یک تن شناخته شده است؛ از میان مشایخ وی محمد بن همّام اسکافی و در زمره شاگردان او شیخ مفید. در این‌جا این پرسش در ذهن نقش می‌بندد که چگونه ممکن است عالم و محدّثی در رتبه استادان شیخ مفید در حدود شش قرن ناشناخته باقی مانده باشد.
ظاهراً مستندی که بر پایه آن شیخ مفید را از شاگردان ابن شعبة حرانی دانسته‌اند، حدیثی است که در کتاب الإختصاص روایت شده است.۵ به باور برخی، منبع مؤلف الإختصاص در این نقل کتاب تحف العقول بوده است.۶ روایت‌گری شیخ مفید از ابن شعبه حَرّانی از دو جهت مورد تردید است: نخست، آن که به یقین دانسته نیست که منبع مؤلف الإختصاص در نقل این حدیث کتاب تحف العقول بوده باشد. متن این حدیث مشتمل بر پرسش‌های نُه‌گانه‌ای است که یحیی بن أکثم با یکی از فرزندان امام جواد علیه السلام به نام موسی مطرح کرده و وی نیز پاسخ آنها را از برادرش امام هادی علیه السلام پرسش کرده است.۷ وجود برخی اختلافات میان نقل الإختصاص و تحریر تحف العقول از متن این حدیث، احتمال اخذ اولی از دیگری را مخدوش می‌نماید. نظر به وجود این اختلافات، محتمل‌تر آن است که مؤلف الإختصاص این حدیث را از منبعی جز تحف العقول گرفته است.۸
1.. أعیان الشیعة، ج۵، ص۱۸۵.
2.. وی محمد بن أبی‌بکر همّام به سهیل کاتب إسکافی است که نجاشی و شیخ طوسی او را از بزرگان متقدمان امامی - که منزلت والایی در میان ایشان داشته _ معرفی کرده‌اند. رجال النجاشی، ص۳۷۹، ش۱۰۳۲؛ رجال الطوسی، ص۴۳۸، ش۶۲۷۰؛ الفهرست، ص۴۰۲.
3.. تأسیس الشیعة لعلوم الإسلام، ص۴۱۴؛ أعیان الشیعة، ج۵، ص۱۸۵؛ الذریعة، ج۳، ص۴۰۰؛ طبقات أعلام الشیعة، ج۱، ص۹۳.
4.. مفاخر اسلام، ج۳، ص۴۶.
5.. الإختصاص، ص۹۱ - ۹۶.
6.. برای این روایت، ر.ک: تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۴۷۶ - ۴۸۱. بنا بر یک نظر، منبع شیخ مفید در نقل حدیث غدیر نیز کتاب تحف العقول بوده است (ر.ک: تحف العقول، ۱۹۶۹م، ص۵ – ۷). نیز ر.ک: Friedman, p. ۳۸, note ۱۴۰.مامقانی نیز به‌طور کلی به نقل شیخ مفید از کتاب تحف العقول ابن شعبة حَرّانی در آثارش اشاره کرده است (تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۲۰، ص۱۱۲).
7.. تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۴۷۶ - ۴۸۱؛ الإختصاص، ص۹۱ - ۹۶.
8.. احتمال این که مؤلف کتاب الإختصاص تحریر تحف العقول را به شکل نقل به معنا روایت کرده باشد نیز به سبب نقل از منبع مکتوب دور از ذهن است؛ چنان که وقوع چنین عملی از سوی شیخ مفید بعیدتر می‌نماید.
