وجه نخست و راجح

نخستین وجه تأویل حدیث، تفسیر فقر به فقر مادی و دنیوی است؛ اما نه به گونه‏ای که تأیید فقر باشد و ترویج فقر میان شیعیان، یا نشانه شیعه و محب اهل بیت را فقر بداند، بلکه تنبّؤ و پیشگویی است برای وضعیتی که به زودی برای شیعیان رقم خواهد خورد و باید اگر خود را محب اهل بیت می‌شمرند، برای پذیرش فقر و سختی آماده باشند و این فقر را _ که به خاطر حب اهل بیت به آنها عارض می‏شود _ بر غنی ترجیح دهند و بر آن صبر کنند. نکات زیر در این برداشت اثر دارد:

1. بیان شریف رضی(ره) ذیل حکمت 111 نهج البلاغه مؤید این تفسیر است. حضرت در وفات سَهْل بن حُنَیْف الأَنصاریّ از بهترین یارانشان فرمودند: « لَوْ أَحَبَّنِی جَبَلٌ لَتَهافَتَ‏»، تفسیر شریف رضی چنین است:

معنی ذلك أن المحنة تغلظ عليه فتسرع المصائب إليه و لا يفعل ذلك إلا بالأتقياء الأبرار و المصطفين الأخيار، و هذا مثل قوله _ علیه السلام _ : «مَنْ أَحَبَّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ فَلْيَسْتَعِدَّ لِلْفَقْرِ جِلْبَابًا» و قد يؤول ذلك علی معنی آخر ليس هذا موضع ذكره‏.^۱

شارح نهج البلاغه نیز در این معنا روایاتی ذکر کرده می‌گوید:

قد ثبت‏ أن النبي _ صلی الله علیه و آله _ قال له‏: «لا يحبك إلا مؤمن و لا يبغضك إلا منافق»‏ و قد ثبت‏ أن النبي _ صلی الله علیه و آله _ قال:‏« إن البلوی أسرع إلی المؤمن من الماء إلی الحدور»، و في حديث آخر: «المؤمن ملقی و الكافر موقی‏»، و في حديث آخر: «خيركم عند الله أعظمكم مصائب في نفسه و ماله و ولده‏»، و ‏هاتان المقدمتان يلزمهما نتيجة صادقة و هي أنه _ علیه السلام _ لو أحبه جبل لتهافت و لعل هذا هو مراد الرضي بقوله و قد يؤول ذلك علی معنی آخر ليس هذا موضع ذكره‏.^۲

2. گویی امیرمؤمنان‏ _ علیه السلام _ به دورانی اشاره دارند که از اقدام معاویه آغاز شد. وی در چندین بخشنامه حکومتی، ضمن امر به جعل احادیث و اقدامات دیگر، حکومت را از کسی که حتی فضایل امام علی _ علیه السلام _ و اهل بیتش را روایت کند، بریء الذمه دانست.^۳ وی در بخشنامه‌ای که به همه مناطق تحت حکمرانی‌اش فرستاد، آورد:

انظروا من قامت علیه البینة أنه یحب علیاً و أهل بیته فامحوه من الدیوان، و أسقطوا